Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Melissa Vanderheyden deed de research voor en schreef het Tracé van Aardbei.
De Belg eet gemiddeld 1,6 kilogram aardbeien per jaar en daarmee is de aardbei de op acht na populairste fruitsoort. Hier lees je in het kort welke stappen de rode vrucht aflegt voordat je die in de supermarkt kunt kopen.
In totaal zijn er meer dan twintig soorten wilde aardbeien. Die behoren tot het geslacht Fragaria. Bosaardbeien (Fragaria vesca) waren de eerste aardbeien die geteeld en gegeten werden in Europa, en dat al sinds de 14e eeuw. Pogingen om de soort te verbeteren door selectief kweken, faalden, tot men in de 17e eeuw twee andere wilde aardbeiensoorten naar Europa verscheepte. Dat waren de scharlakenaardbei (Fragaria virginiana) uit Noord-Amerika en de duinaardbei (Fragaria Chiloensis) uit Chili. De kruising tussen die twee soorten resulteerde in de hybride die we vandaag wereldwijd commercieel telen: Fragaria x ananassa. De ‘x’ in de naam wijst erop dat het om een hybride gaat. De naam betekent ‘ananasachtige aardbei’, verwijzend naar de vorm van de vrucht.
Fruitige familie: aardbeien behoren tot de rozenfamilie, net als onder meer frambozen, kersen, appels, peren en amandelen.
Aardbeien groeien meestal niet uit zaad, maar uit stekken. Die zijn afkomstig van ‘uitlopers’, stengels die opzij groeien en waaruit een nieuwe aardbeienplant ontstaat. Die stekken worden losgemaakt van de moederplant. Zo hebben ze genoeg groeiruimte. Vervolgens worden ze in kleine potjes of in de grond opgekweekt tot ze groot genoeg zijn om geplant of gekoeld te worden. (zie verder) De boer stemt het tijdstip waarop hij de aardbeien plant af op het moment waarop hij de vruchten wil oogsten. Het tijdschema verschilt ook voor aardbeien uit de volle grond, uit plastic tunnels of uit kassen. Vroeger, toen alle aardbeien nog in de volle grond groeiden, plantten de aardbeienkwekers hun aardbeien voor het volgende jaar tussen eind juni en begin augustus. Die plantjes leverden vruchten rond juni.
Er bestaan ook koelcelplanten of zogenaamde frigoplanten. Door de aardbeien te koelen, is het mogelijk om het tijdstip waarop ze rijp worden beter te plannen. Dat zijn stekken die in augustus van de moederplant worden losgesneden en op hun oorspronkelijke plek of in een apart wachtbed verder groeien. Ze worden in december verzameld, verpakt in plastic en bewaard bij -1,7 °C. Dat kan in een pot met aarde of substraat, maar ook met schoongemaakte wortels. In de lente en de zomer worden ze weer geplant en dragen acht tot veertien weken later hun aardbeien. Kwekers kunnen de koelcelplanten en hun verse stekken zelf kweken of kopen bij een vermeerderingsbedrijf.
Sommige telers zetten tijdens de winter niet alleen de jonge stekjes, maar ook volwassen planten in de koelkast. Zo krijgen de planten uit de serre ook een echte winter. Die planten worden in augustus weer geplant in een serre en leveren vruchten van oktober tot december. Daarna gaan ze weer de koelkast in.
Op basis van het tijdstip van de oogst, kan je ruwweg twee types aardbeien onderscheiden: junidragers en doordragers. De levenscyclus van de junidragers hangt af van de lengte van de dagen. Wanneer het voorjaar wordt en de dagen lengen, ontwaakt de plant uit haar winterslaap en groeien er nieuwe stengels en blaadjes. Deze planten maken al voor de winter hun bloemknoppen aan, klaar om na de winterrust te bloeien. Junidragers leveren in mei en juni voor 6 tot 8 weken lang aardbeien. De kortere dagen in september zijn voor de plant het signaal dat ze nieuwe bloemknoppen moet aanmaken, voor het volgende jaar. Daarna gaat ze terug in winterslaap.
Voor doordragers maakt het niet uit hoe lang de dagen duren. Zij bloeien zolang de gemiddelde temperatuur 12 °C is. Dat wil zeggen dat ze in theorie het hele jaar door bloemen en aardbeien kan maken, als de temperatuur maar hoog genoeg is. Wordt het kouder dan 12 °C, dan gaat de plant in winterslaap.
Naast de seizoenen en het aardbeienras, bepaalt de teeltwijze wanneer de vruchten rijp zijn. De oudste methode is de teelt in open lucht. Aardbeienplantjes die onder de blote hemel groeien, dragen hun vruchten rond juni. Niet-verwarmde plastic tunnels zorgen ervoor dat de boer zowel vroeger als later kan oogsten; van mei tot oktober. In verwarmde serres hebben de seizoenen nog minder impact en groeien de aardbeien van maart tot december. Zo kunnen telers hun oogst spreiden en zijn niet alle aardbeien tegelijkertijd klaar.
Net als de appel en de ananas is de aardbei botanisch gezien geen echte vrucht, maar een schijnvrucht. Dat zijn vruchten die niet ontstaan uit het vruchtbeginsel (het deel van de bloem waar later de zaden in groeien). In de plaats daarvan ontstaan ze uit andere delen van de plant. De bloembodem, in het geval van de aardbei. De zaden van de aardbei zitten ook niet binnenin het rode vruchtvlees, maar in de gele ‘pitjes’ aan de buitenkant.
Aardbeienteelt kan in de volle grond of in bakken met een substraat. Dat substraat bestaat meestal uit witveen, soms uit vezels van kokosnoten of ander materiaal. Witveen is een vorm van veen of turf, een grondsoort die ontstaat doordat deels afgebroken plantenmateriaal zich in de bodem opstapelt. Voor zowel de aardbeien op substraat als die in de volle grond, bestaan er drie opties: groeien in de open lucht of onder de bescherming van plastic tunnels of glazen serres. In de praktijk groeien aardbeien uit serres voornamelijk op substraat. Daar vindt je verderop in het tracé meer informatie over.
Hier vind je een korte samenvatting van de voor- (+) en nadelen (-) van telen in volle grond versus telen op substraat. De belangrijkste punten worden verder in de tekst verhelderd.
Volle grond:
+ energiezuiniger
+ kleinere investering voor de boer
+ geschikt voor biologische teelt
- arbeidsintensief en fysiek zwaar werk
- groter risico op ziektes aan de wortels
- bemesting kan makkelijk wegspoelen en in het milieu terechtkomen
- neemt een groot oppervlak in beslag
- oogsten kan alleen in de zomer
Substraat:
+ fysiek minder zwaar voor de boer
+ kleiner risico op ziektes aan de wortels
+ gebruikt water kan opgevangen en hergebruikt worden
+ hogere productiviteit
+ oogsten kan van maart tot december of het hele jaar door in serres met kunstlicht
+ bemesting kan beter afgestemd worden op de behoeften van de plant
- hoog energieverbruik; in de winter worden de serres verwarmd, in de zomer gekoeld
- dure infrastructuur (substraat, potten, vaak in serres)
- de milieu-impact hangt af van het materiaal; veen is niet duurzaam
Deze grafiek toont hoe vaak de verschillende teeltwijzen voorkomen in Vlaanderen. De verdeling is gebaseerd op het aantal kilogram aardbeien per teeltwijze.
Glastuinbouw kost veel energie, maar dat kan anders. De grootste energieconsumptie is te wijten aan de verlichting. Dat kan verlaagd worden door zuinigere verlichtingssystemen (zoals ledverlichting) of glas dat meer licht doorlaat te gebruiken. Het verbruik door de verwarming kan omlaag door geïsoleerde kassen te gebruiken. Een studie van de Universiteit van Wageningen wijst uit dat in hoog geïsoleerde kassen met dubbele beglazing het energieverbruik voor warmte daalt van de jaarlijkse 13 m3 gas per m2 aardbeien, naar 5 m3 gas per m2. Dat cijfer is bovendien gebaseerd op een vergelijking met serres uit 2016. Omdat veel kassen in de praktijk ouder en minder efficiënt zijn dan de moderne kassen, zou het verschil tussen het huidige energieverbruik en het potentiële verbruik met hoog geïsoleerde kassen nog groter zijn.
Een jaar na het planten van de stekjes, oogst de boer de eerste aardbeien van zijn nieuwe planten. De aardbeienplanten leveren ook de daaropvolgende twee jaar vruchten. Daarna worden ze te oud. De aardbeien zijn dan nog steeds even lekker, maar kleiner.
Het Belgische aardbeienareaal groeide gestaag van 1.700 hectare in 2006 naar 1.900 ha in 2017. Tegelijkertijd daalt het aantal bedrijven. In 2017 waren er 25 procent minder telers dan in 2010. Dat komt neer op 530 bedrijven in 2017. De huidige oppervlakte is ongeveer zo groot als een derde van de oppervlakte van de stad Mechelen. Het grootste deel daarvan ligt in de provincies Antwerpen (43%, met name Hoogstraten) en Limburg (33%).
In Nederland daalt het aantal aardbeientelers en daalt de oppervlakte waarop er aardbeien groeien. In 2017 waren er 45 procent minder aardbeientelers dan in 2006; het cijfer daalde van 830 bedrijven naar 450. Toch stijgt het aantal aardbeien dat Nederland jaarlijks produceert. Dat komt doordat de aardbeienteelt steeds efficiënter wordt en de bedrijven groter. De Nederlandse aardbeienteelt op substraat, in kassen en tunnels, maakt het mogelijk om veel meer aardbeien te kweken op een kleine oppervlakte. Hoewel in 2017 slechts 24 procent van de oppervlakte voor aardbeien bezet worden door kassen en tunnels (400 hectare), worden er op die oppervlakte ongeveer evenveel aardbeien gekweekt als in de volle grond. Deze grafiek geeft de verhouding weer tussen de hoeveelheid aardbeien in volle grond, en die in kassen of tunnels. Ook in België groeien de meeste aardbeien (58%) in serres.
In hoge- en middeninkomenslanden spelen migranten een cruciale rol in seizoensgebonden jobs zoals fruit plukken. Dat meldt een rapport van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Naarmate de economie in een land groeit, zijn minder mensen bereid om in de landbouw te werken of te reizen binnen hun land. Fruittelers zijn dan aangewezen op arbeiders uit landen waar de inkomens lager liggen, of op studenten.
Met een job als fruitplukker valt meestal immers niet veel te verdienen. Enerzijds komt dat doordat de meeste jobs weinig ervaring vereisen, anderzijds doordat de competitie op de markt de prijs van het fruit omlaag dwingt. Boeren moeten hun producten dan ook soms verkopen aan prijzen die de productiekosten niet of nauwelijks dekken.
Toch is arbeid in de landbouw relatief duur. Zo beslaan de arbeidskosten voor de productie van bladgroenten en fruit gemiddeld zo’n 30 tot 40 procent van de totale productiekosten. In de meeste andere sectoren gaat het slechts om zo’n 10 procent van de productiekost. In België bedraagt het minimumloon in de fruitteelt 8,89 euro per uur voor werknemers ouder dan 18 jaar. Dat bedrag is hetzelfde in de groenteteelt, maar hoger voor wie werkt in de sierteelt (€ 9,72/uur), in een boomkwekerij (€ 10,88/uur) of bij een champignonteler (€ 9,59/uur). Fruitsorteerbedrijven betalen het minst (€ 8,88/uur).
Eenmaal geplukt, rijpen de aardbeien niet meer. Die eigenschap hebben ze gemeen met onder andere sinaasappels, druiven en ananassen. Fruit dat niet verder rijpt na de oogst is ‘niet-climacterisch’. Vruchten die dat wel doen, zijn bijvoorbeeld appels, avocado’s en bananen.
Toch worden de aardbeien geplukt voor ze helemaal rijp zijn. De journalisten van het Nederlandse programma Keuringsdienst van Waarde, vroegen zich af waarom de aardbeien uit de supermarkt er vaak rijp uitzien, maar niet zoet smaken. Van de aardbeientelers kregen ze te horen: ‘Als de aardbei helemaal rijp en op z’n best is, is hij voor de supermarkt al te rijp voor de pluk. Voor de supermarkten is houdbaarheid immers cruciaal. Door de aardbeien te plukken voor ze rijp zijn, blijven ze langer goed. De supermarkt wil geen aardbeien maar ‘bewaarbeien’.’ Bekijk de aflevering hier.
Boeren die hun aardbeien onder tunnels of serres telen, moeten minder bestrijdingsmiddelen tegen vruchtrot gebruiken. Vruchtrot zorgt ervoor dat de aardbeien zacht worden en er een grijze of witte schimmel verschijnt. Vaak gebeurt dat pas na de oogst. De schimmels die vruchtrot veroorzaken gedijen het best in een vochtige omgeving. Door de aardbeienplantjes droog te houden, krijgt de schimmel dus minder kans.
Aardbeien zijn ook na de pluk erg gevoelig voor schimmels. Die kan je bestrijden met chemicaliën, maar ook met röntgenstraling. Net als bijvoorbeeld pasteuriseren of koken, doodt doorstraling de schimmels en bacteriën die zorgen voor bederf. Ook ziekenhuizen passen die methode toe om hun materiaal te steriliseren.
Veel consumenten huiveren bij het idee dat hun eten bestraald wordt. Dat is echter onterecht; doorstraling kan niet leiden tot bestralingsbesmetting. Het verschil is dat bij doorstraling het radioactieve materiaal dat de stralen uitzendt, niet in contact komt met het voedsel. Het zijn enkel de stralen die door het voedsel gaan en de ziektekiemen doden. Bij bestralingsbesmetting komt voedsel wel in contact met het radioactieve materiaal zelf. De hoeveelheid straling waarmee voedingsproducten behandeld mogen worden, is wettelijk vastgelegd. Voor aardbeien bedraagt dat 2 kGy (kilogray).
Doorstraling leidt niet tot een verlies van mineralen, eiwitten, essentiële vetzuren of sporenelementen. Het is wel schadelijk voor bepaalde vitaminen (vb. thiamine), maar de impact van doorstraling is niet groter dan die van conserveringsmethoden zoals drogen of inblikken. Volgens een Noord-Ierse studie was het verlies aan vitamine C na doorstraling van verschillende aardbeienrassen niet groter dan het verschil in de hoeveelheid vitamine C tussen de rassen onderling.
Met zulke indrukwekkende exportcijfers, zou je denken dat we in België helemaal geen aardbeien moeten invoeren. Toch importeren we een hoeveelheid aardbeien die overeenkomt met de helft van ons eigen productievolume. In de zomer voeren we meer aardbeien uit dan in, maar in de winter is dat omgekeerd. De meeste aardbeien in de supermarkt zijn Belgisch of Nederlands, maar in de lente komt een deel ook uit Spanje, Frankrijk of Polen.
Na de oogst worden aardbeien snel zacht. Om dat te voorkomen worden ze koud vervoerd, bij temperaturen rond 0 °C. Het helpt ook om de vruchten in een luchtdicht afgesloten container te bewaren, met een verlaagd gehalte aan zuurstof (5 tot 10%) en een verhoogd gehalte aan CO2 (15 tot 20%). Die aanpassing van de atmosfeer gebeurt vaak wanneer het moeilijk is om de vruchten tijdens het transport voldoende te koelen.
Aardbeien zijn de op acht na populairste fruitsoort in België. Fruitsoorten die meer gegeten worden zijn appel, banaan, sinaasappel, mandarijn, peer, druif, meloen en kiwi. Deze grafiek toont de populairste fruitsoorten in België en hoeveel de gemiddelde Belg ervan at in 2017.
Een tekort aan vitamine C uit zich na 4 tot 6 maanden met minder dan 10 milligram per dag. Het leidt tot scheurbuik, een potentieel dodelijke aandoening waarbij bloedingen ontstaan en de tanden uitvallen. Vroeger kwam het vooral voor bij zeelui, maar ook vandaag zijn er in westerse landen patiënten met scheurbuik. Zo doken er in 2016 twaalf gevallen op in Australië. Je moet echter al een heel slecht dieet hebben om scheurbuik op te lopen. Je kan ook te veel vitamine C binnenkrijgen, wanneer je meer dan 2.000 milligram per dag opneemt - het equivalent van 4 kilogram aardbeien. Dat kan leiden tot misselijkheid, diarree en buikpijn.
‘Pesticiden roeien onze bijen uit’, ‘Glyfosaat kankerverwekkend’ en ‘Toxische pesticidencocktail op ons fruit’. De krantenkoppen zijn vaak ongenuanceerd, het debat is altijd verhit. Is een panische pesticidenangst op zijn plaats of moeten we leren om met plezier onze dagelijkse cocktail te slikken? Journalist Melissa Vanderheyden gaat op zoek naar achtergrond en nuance.
Wist je dat de Romeinen aardbeien gebruikten als een medicijn? Ze geloofden dat de vruchten hielpen tegen allerlei kwaaltjes, van zwaarmoedigheid tot nierstenen. Voor hen was de aardbei ook een symbool voor de liefdesgodin Venus.
Voor fans van de aardbei die al eens een pint lusten, bestaat er een opmerkelijke kruising tussen de twee: aardbeienbier. In België brouwen we onder meer Floris Fraise, Beezeke en Erbizzem.
Er in Nederland en Vlaanderen meer dan honderd dialectwoorden voor aardbei bestaan? Zo eten sommige Nederlanders erdberen en arebaien, terwijl de Vlamingen jarrebezen, freizen en jaadberen verkiezen.
