Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Het witveen dat gebruikt wordt in het substraat, is afkomstig van natuurlijke veengebieden in onder meer Ierland, Scandinavië en Duitsland. Omdat veen zich heel langzaam vormt, duurt het ook lang voor een veengebied zich na de ontginning herstelt. Bovendien vormt zich op het veen waardevolle natuur met unieke planten- en diersoorten. Veengebieden spelen ook een belangrijke rol als opslagplaats voor zoet water.
Daarom voeren wetenschappers onderzoek naar manieren om het veen in het substraat (deels) te vervangen door andere grondstoffen, zoals compost of hout. Veen vervangen is een uitdaging, omdat ook de rest van het teeltsysteem erop afgestemd is.
Omdat veen opgebouwd is uit samengeperste plantenresten, is het een opslagplaats voor koolstof. Die koolstof zou anders bij het rotten van de plant in de atmosfeer terecht gekomen zijn, onder de vorm van CO2. Je kan veen dus ook zien als een opslagplaats voor CO2. Bij het ontginnen en gebruiken van veen, slinkt die opslagplaats. Op termijn zal het gebruikte veen ook ontbinden en CO2 vrijgeven. Gevolg: er komt CO2 in de atmosfeer terecht die normaal gezien veilig in het veen zou zitten.
Jaarlijks komt er 0,2 tot 0,3 miljoen ton CO2 vrij als gevolg van het gebruik van veen in de Nederlandse tuinbouw. Die CO2 komt vrij in de landen waar het veen wordt afgegraven. Dat is 0,15 procent van de totale Nederlandse uitstoot en 4 procent van de uitstoot die vrijkomt door het verwarmen van serres.
Biologische boeren in Europa telen altijd verplicht in de volle grond. Als de boer steeds hetzelfde gewas op dezelfde plaats laat groeien, zorgt dat ervoor dat bepaalde voedingsstoffen uit de bodem verdwijnen. Bovendien kunnen ziektes, die het wortelstelsel aantasten, achterblijven na de oogst en de nieuwe lichting besmetten. Om dat probleem op te lossen, doen de biologische aardbeienboeren aan teeltrotatie. Dat wil zeggen dat ze de teelt van aardbeien afwisselen met die van een ander gewas. Een nadeel van teeltrotatie is dat het veel plaats in beslag neemt. De boer moet in principe al vier percelen in totaal hebben, wil hij ieder jaar een perceel aardbeien telen.
Toch is het in theorie mogelijk om biologische producten op substraat te telen. Er komen steeds meer alternatieven voor de substraten met veen en ook de bemesting hoeft niet per se met kunstmest. Bij de reguliere teelt op substraat, krijgen de aardbeien hun water en voedingsstoffen via een druppelsysteem. Dat mechanisme is geoptimaliseerd voor kunstmest. Het is dan ook een uitdaging om het druppelsysteem aan te passen aan de biologische bemesting, maar niet onmogelijk. Er bestaan immers vloeibare biologische meststoffen, al brengen die een aantal uitdagingen met zich mee waaronder meer bacteriegroei. Bemesting via een druppelsysteem kan de oogst wel 10 tot 15 procent vergroten. Dat betekent dat biologische groenten en fruit op veel grotere schaal geteeld kunnen worden.
Er zijn ook milieuvoordelen aan verbonden. Anders dan bij de teelt in volle grond, lekken er geen voedingsstoffen in de grond en het water die tot overbemesting kunnen leiden. Daarnaast kan de teler het gebruikte water opvangen, filteren en opnieuw gebruiken. Sommige ziektes zijn ook makkelijker te beheersen bij de teelt op substraat. Tot op heden is het echter geen optie voor de bioboer, omdat de wetgeving de teelt op substraat voor de biologische landbouw in de EU verbiedt. Biologische telers die uitvoeren naar de Verenigde Staten mogen wel substraat gebruiken.
De aardbeien in volle grond worden ofwel op verhoogde ruggen geteeld, ofwel op een vlak terrein. De verhoogde ruggen zorgen ervoor dat de wortels van de aardbeienplanten niet in het nat staan en voorkomen zo wortelziekten. Bij die teeltmethode spant de boer plasticfolie over de aarde, met openingen waar de aardbeien uit groeien. De folie verhindert dat er onkruid groeit, houdt de aardbeien schoon, voorkomt vruchtrot, houdt het vocht vast in de bodem en doet de bodem sneller opwarmen in het voorjaar. De plasticfolie is vaak gemaakt van zetmeel en dus biologisch afbreekbaar. Aan het einde van de teelt spit de boer haar gewoon onder, samen met de oude aardbeienplanten.
De teelt op een vlak terrein kan ook zonder folie. Dan verwijdert de boer het onkruid met een schoffel en verspreidt rond het begin van de bloeiperiode stro tussen de aardbeienplantjes.
Net als de folie onderdrukt het stro de groei van onkruid, houdt het de aardbeien schoon en beschermt tegen vruchtrot.
Aardbeien groeien wanneer de dagtemperatuur rond de 12 °C schommelt en de nachttemperatuur ongeveer 8 °C bedraagt. Dat wil zeggen dat voor een vroege of late oogst, de teler zijn serres moet verwarmen. Te warm is ook niet goed; overschrijdt de gemiddelde dagtemperatuur 14 °C, dan gaat de ventilatie aan.
De glastuinbouw is berucht om haar grote energieverbruik. Dat kan anders, besloten Nederlandse overheid en de glastuinbouwsector. Samen stelden ze de Meerjarenafspraak Energietransitie Glastuinbouw 2014-2020 op, die tot doel heeft de CO2-uitstoot tegen 2020 te beperken tot 4,6 megaton (4,6 miljard kilogram) en tegen 2050 helemaal geen CO2 meer uit te stoten. In 2014 bedroeg de uitstoot van de glastuinbouw in Nederland ongeveer 5,7 megaton, maar rond 2017 steeg die naar 5,9 megaton. Een monitoringsrapport schat dat de CO2-uitstoot wel verder zal dalen tegen 2020, maar dat de sector haar doel van 4,6 megaton per jaar niet zal halen. Dat betekent dat de bedrijven vanaf dat jaar moeten bijbetalen voor de CO2-rechten van al wat ze extra uitstoten.
Vandaag is zo’n 6,5 procent van de energie die de Nederlandse glastuinbouwsector gebruikt duurzaam. Die energie is voornamelijk afkomstig van aardwarmte (44%), inkoop van duurzame elektriciteit (29%), zonne-energie (12%) en biobrandstoffen (11%). Hoe duurzaam de ingekochte elektriciteit is, hangt natuurlijk af van de bron ervan. Dat geldt ook voor het gebruik van biobrandstoffen, waarvan de duurzaamheid vaak in twijfel getrokken wordt omdat het transport ervan vaak niet milieuvriendelijk is en omdat de teelt van energiegewassen land opeist voor voedselgewassen of natuur.
De Meerjarenafspraak bepaalt dat er geen CO2 meer mag worden uitgestoten tegen 2050. Er wordt hiermee enkel gedoeld op de CO2 die op het bedrijf zelf uitgestoten wordt en afkomstig is van fossiele brandstoffen. Ingekochte energie telt niet mee. Ook de uitstoot die vrijkomt bij het verbranden van niet-fossiele brandstoffen telt niet mee.
Ook in België spannen onderzoekers zich in om de teelt onder glas milieuvriendelijker te maken. Tegen 2030 wil de Vlaamse landbouwsector zo’n 30% minder broeikasgassen uitstoten en 27% minder energie verbruiken dan in het referentiejaar 1990. Daarnaast moet 27% van de energie hernieuwbaar zijn.
Matthieu Van Steenkiste trok voor het Tracé van Tomaat de serres in en schreef een artikel over de ontwikkelingen in de glastuinbouw.
Heerlijk zo'n tomaat, echt autochtoon is de vrucht alleen niet. De serres waarin de plant gekweekt wordt, moeten dan ook warm gestookt worden. Daar komt heel wat CO2-uitstoot bij kijken, maar de sector doet er alles aan om die te beperken.
De koolstofvoetafdruk van aardbeien varieert, afhankelijk van de teeltwijze, het klimaat, de bodem, de gebruikte machines en het irrigatiesysteem.
Een Amerikaanse studie uit 2016 berekende dat de teelt in de Verenigde Staten tussen de 1,75 en 5,48 kg CO2 vergt, per kilogram aardbeien. Voor bijvoorbeeld appels is dat 0,43 kg CO2. Die berekening geldt voor alles wat er gebeurt tussen het planten van de stekjes en het verpakken van de aardbeien, de uitstoot door bijvoorbeeld de consument en het vervoer naar de winkel namen de wetenschappers er niet in op. De teelt gebeurt in de VS altijd in volle grond en meestal in verhoogde rijen die bedekt zijn met plasticfolie. Volgens de Amerikaanse wetenschappers hadden de productievere telers een kleinere milieu-impact. Een belangrijke bron van uitstoot was de productie van het plastic dat nodig was voor de teelt. Dat droeg bij voor meer dan de helft van de uitstoot. De op een na belangrijkste bron van broeikasgassen, was de brandstof voor de landbouwmachines.
Andere studies komen tot compleet andere resultaten, voornamelijk door het verschil in teeltwijze. Zo schrijven Australische onderzoekers dat bij de teelt in Australië tot wel 58 procent van de uitstoot te wijten valt aan het verbruik van de landbouwmachines. Zij komen uit op 3,3 kg CO2 per kilogram aardbeien uit de volle grond.
Duitse wetenschappers maakten, naast hun eigen berekening van de koolstofvoetafdruk, een overzicht van studies uit verschillende landen. Zij schrijven dat de productie van een kilogram aardbeien tot 4 kg CO2 veroorzaakt, met de serre als meest milieuonvriendelijke teeltsysteem. Rekenden ze het transport van de aardbeien naar Duitsland, het vervoer door de consument en eventuele verwerking mee, dan kwamen ze uit op een koolstofvoetafdruk tussen 0,1 en 10,2 kg CO2 per kilogram aardbeien. Omdat slechts een van de studies werkte met serres, is het moeilijk om uit deze studie af te leiden hoeveel groter de milieu-impact van de serreteelt is.
In een Zwitserse studie vergeleken de auteurs de milieu-impact van 34 fruit- en groentesoorten. Zij keken naar zowel de koolstofvoetafdruk als het waterverbruik. De grootste milieu-impact kwam volgens hen in de eerste plaats van fruit en groenten die met het vliegtuig vervoerd worden. Op de tweede plaats zetten ze verwarmde serres die hun energie uit fossiele brandstoffen halen. De impact van de serres was kleiner dan die van het transport met de vrachtwagen, zelfs over de afstand van pakweg het zuiden van Spanje tot Zwitserland. Serres met een duurzame warmtebron kunnen een oplossing zijn, schrijven de wetenschappers.
Wie milieuvriendelijke aardbeien wil, koopt best vooral aardbeien uit eigen land, en wel tijdens het aardbeienseizoen in juni.
Een ander wapen in de strijd tegen de veelvoorkomende ‘witziekte’, is een uv-robot. Die bestraalt de aardbeien met uvc-licht, dodelijk voor de schimmel die witziekte veroorzaakt. Op onze planeet komt uvc-licht niet voor, omdat de atmosfeer die golflengte volledig tegenhoudt. Omdat het licht ook schadelijk is voor sommige nuttige insecten, zoals roofmijten, testen onderzoekers nog uit hoe en wanneer ze de robot het best inzetten.
Voor de productie van een kilogram aardbeien heb je ongeveer 347 liter water nodig. Daar zit ook regenwater bij, weergegeven als de groene watervoetafdruk. De blauwe voetafdruk is het water dat de boer via irrigatie toevoegt en de grijze is het afvalwater. Deze figuur vergelijkt hoe dorstig de aardbeien zijn in vergelijking met ander fruit. De gegevens zijn gebaseerd op globale gemiddelden.
Merel Deelder interviewde Arjen Hoekstra, de wetenschapper die de watervoetafdruk ontwikkelde. Dat interview lees je hier.
Met een gemiddeld verbruik van 5.200 liter per dag per Belg springen we kwistig om met water. Expert watermanagement Arjen Hoekstra ontwikkelde een tool waarmee bewuste consumenten en beleidsmakers een individuele én globale watervoetafdruk kunnen berekenen. ‘De natuur droogt langzaam op.'
Het grootste deel van de aardbeien is rijp in mei, juni en juli. Toch beperkt de Belgische en Nederlandse teelt zich niet tot die maanden. Serres en plastic tunnels zorgen ervoor dat er het hele jaar door aardbeien van eigen bodem beschikbaar zijn. De eerste aardbeien verschijnen in de rekken rond maart en komen uit verwarmde serres. Daarna volgen de aardbeien uit plastic tunnels vanaf mei en die uit volle grond vanaf juni. Na de zomer verkopen de telers weer vruchten uit plastic tunnels en later uit verwarmde serres. Die laatste zijn tot december te koop.
Aardbeientelers gaan steeds meer op zoek naar alternatieven voor pesticiden. Trips is een voorbeeld van een hardnekkig insect dat aan de aardbeienplanten knaagt en bestreden kan worden met een aantal nuttige diertjes. De boeren zetten wantsen en mijten uit die de tripsen opeten. Die mijten en wantsen bieden ook een oplossing wanneer de tripsen resistent zijn tegen de pesticiden en die dus niet meer werken.
Andere soorten roofmijten helpen bij het opruimen van spint. Spint is zelf een soort mijt, die de bloemen, knoppen, bladeren, stengels en vruchten van de aardbeienplant lust. Voor de strijd tegen de bladluizen, kan de boer rekenen op gaasvliegen, galmuggen en sluipwespen. Omdat het effect van daarvan niet groot genoeg is, is hij toch nog genoodzaakt om de bladluizen ook met pesticiden te lijf te gaan. De boer kan nuttige roofinsecten en -mijten slechts inzetten wanneer hij verder het gebruik van insecticiden zoveel mogelijk beperkt. Die zijn namelijk ook schadelijk voor de nuttige beestjes – en dat geldt voor zowel chemische als natuurlijke pesticiden.
Aardbeien zijn delicater dan pakweg appels en dus relatief kort houdbaar. In de koelkast blijven ze vijf tot zeven dagen na aankoop goed, bij kamertemperatuur slechts een tot twee dagen. Gesneden aardbeien kun je slechts een dag buiten de koelkast bewaren. Gekoeld een tot drie dagen. Aardbeien die nog eetbaar zijn maar hun beste tijd gehad hebben, laten zich prima verwerken in confituur of gebak. Je kan ze ook invriezen voor later. Omdat ingevroren aardbeien hun vorm verliezen bij het ontdooien, zijn ze vooral geschikt voor verwerking in sapjes of gebak.
Veilingen zoals Coöperatie Hoogstraten bewaren hun aardbeien bij temperaturen rond 1,3 °C. Daardoor blijven ze sterker en kunnen ze beter getransporteerd worden. Thuis kun je ze beter niet zo koud bewaren; de smaak komt beter tot zijn recht bij hoge temperaturen.
In Vlaanderen gaat naar schatting 2 tot 10 procent van de aardbeien verloren. Dat komt doordat ze niet voldoen aan de kwaliteitseisen, vaak te wijten aan misvormde vruchten of aantasting door schimmels of vraat. Die aardbeien worden soms verwerkt in veevoeder, maar meestal worden ze gecomposteerd.
Omdat aardbeien snel vocht opnemen, was je ze best pas vlak voor je ze opeet. Na het wassen worden ze snel wak. Althans, dat is het geval wanneer je ze enkel met water wast. Een mengeling van azijn met water verlengt de houdbaarheid van de aardbeien met een paar dagen. Die mengeling maak je met drie kopjes water en één kopje azijn. Vervolgens kan je de aardbeien drogen op een paar velletjes keukenpapier, al dan niet met behulp van een slazwierder.
