Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Melissa Vanderheyden deed de research voor en schreef het Tracé van Aardbei.
De Belg eet gemiddeld 1,6 kilogram aardbeien per jaar en daarmee is de aardbei de op acht na populairste fruitsoort. Hier lees je in het kort welke stappen de rode vrucht aflegt voordat je die in de supermarkt kunt kopen.
In totaal zijn er meer dan twintig soorten wilde aardbeien. Die behoren tot het geslacht Fragaria. Bosaardbeien (Fragaria vesca) waren de eerste aardbeien die geteeld en gegeten werden in Europa, en dat al sinds de 14e eeuw. Pogingen om de soort te verbeteren door selectief kweken, faalden, tot men in de 17e eeuw twee andere wilde aardbeiensoorten naar Europa verscheepte. Dat waren de scharlakenaardbei (Fragaria virginiana) uit Noord-Amerika en de duinaardbei (Fragaria Chiloensis) uit Chili. De kruising tussen die twee soorten resulteerde in de hybride die we vandaag wereldwijd commercieel telen: Fragaria x ananassa. De ‘x’ in de naam wijst erop dat het om een hybride gaat. De naam betekent ‘ananasachtige aardbei’, verwijzend naar de vorm van de vrucht.
Fruitige familie: aardbeien behoren tot de rozenfamilie, net als onder meer frambozen, kersen, appels, peren en amandelen.
Aardbeien groeien meestal niet uit zaad, maar uit stekken. Die zijn afkomstig van ‘uitlopers’, stengels die opzij groeien en waaruit een nieuwe aardbeienplant ontstaat. Die stekken worden losgemaakt van de moederplant. Zo hebben ze genoeg groeiruimte. Vervolgens worden ze in kleine potjes of in de grond opgekweekt tot ze groot genoeg zijn om geplant of gekoeld te worden. (zie verder) De boer stemt het tijdstip waarop hij de aardbeien plant af op het moment waarop hij de vruchten wil oogsten. Het tijdschema verschilt ook voor aardbeien uit de volle grond, uit plastic tunnels of uit kassen. Vroeger, toen alle aardbeien nog in de volle grond groeiden, plantten de aardbeienkwekers hun aardbeien voor het volgende jaar tussen eind juni en begin augustus. Die plantjes leverden vruchten rond juni.
Er bestaan ook koelcelplanten of zogenaamde frigoplanten. Door de aardbeien te koelen, is het mogelijk om het tijdstip waarop ze rijp worden beter te plannen. Dat zijn stekken die in augustus van de moederplant worden losgesneden en op hun oorspronkelijke plek of in een apart wachtbed verder groeien. Ze worden in december verzameld, verpakt in plastic en bewaard bij -1,7 °C. Dat kan in een pot met aarde of substraat, maar ook met schoongemaakte wortels. In de lente en de zomer worden ze weer geplant en dragen acht tot veertien weken later hun aardbeien. Kwekers kunnen de koelcelplanten en hun verse stekken zelf kweken of kopen bij een vermeerderingsbedrijf.
Sommige telers zetten tijdens de winter niet alleen de jonge stekjes, maar ook volwassen planten in de koelkast. Zo krijgen de planten uit de serre ook een echte winter. Die planten worden in augustus weer geplant in een serre en leveren vruchten van oktober tot december. Daarna gaan ze weer de koelkast in.
Op basis van het tijdstip van de oogst, kan je ruwweg twee types aardbeien onderscheiden: junidragers en doordragers. De levenscyclus van de junidragers hangt af van de lengte van de dagen. Wanneer het voorjaar wordt en de dagen lengen, ontwaakt de plant uit haar winterslaap en groeien er nieuwe stengels en blaadjes. Deze planten maken al voor de winter hun bloemknoppen aan, klaar om na de winterrust te bloeien. Junidragers leveren in mei en juni voor 6 tot 8 weken lang aardbeien. De kortere dagen in september zijn voor de plant het signaal dat ze nieuwe bloemknoppen moet aanmaken, voor het volgende jaar. Daarna gaat ze terug in winterslaap.
Voor doordragers maakt het niet uit hoe lang de dagen duren. Zij bloeien zolang de gemiddelde temperatuur 12 °C is. Dat wil zeggen dat ze in theorie het hele jaar door bloemen en aardbeien kan maken, als de temperatuur maar hoog genoeg is. Wordt het kouder dan 12 °C, dan gaat de plant in winterslaap.
Aardbeien zijn ook na de pluk erg gevoelig voor schimmels. Die kan je bestrijden met chemicaliën, maar ook met röntgenstraling. Net als bijvoorbeeld pasteuriseren of koken, doodt doorstraling de schimmels en bacteriën die zorgen voor bederf. Ook ziekenhuizen passen die methode toe om hun materiaal te steriliseren.
Veel consumenten huiveren bij het idee dat hun eten bestraald wordt. Dat is echter onterecht; doorstraling kan niet leiden tot bestralingsbesmetting. Het verschil is dat bij doorstraling het radioactieve materiaal dat de stralen uitzendt, niet in contact komt met het voedsel. Het zijn enkel de stralen die door het voedsel gaan en de ziektekiemen doden. Bij bestralingsbesmetting komt voedsel wel in contact met het radioactieve materiaal zelf. De hoeveelheid straling waarmee voedingsproducten behandeld mogen worden, is wettelijk vastgelegd. Voor aardbeien bedraagt dat 2 kGy (kilogray).
Doorstraling leidt niet tot een verlies van mineralen, eiwitten, essentiële vetzuren of sporenelementen. Het is wel schadelijk voor bepaalde vitaminen (vb. thiamine), maar de impact van doorstraling is niet groter dan die van conserveringsmethoden zoals drogen of inblikken. Volgens een Noord-Ierse studie was het verlies aan vitamine C na doorstraling van verschillende aardbeienrassen niet groter dan het verschil in de hoeveelheid vitamine C tussen de rassen onderling.
In 2017 werd een kwart van de 1,2 miljoen ton Europese aardbeien door de industrie verwerkt tot onder meer concentraat en confituur. Die aardbeien kwamen vooral uit Polen. In de EU zijn achtereenvolgens Spanje, Nederland en België de belangrijkste producenten voor de versmarkt. Volgens de databank van het Verbond van Belgische Tuinbouwcoöperaties (VBT), was op de VBT-veiling in 2018 zo’n 5,4 procent van de aardbeien bestemd voor de industrie.
Producten met aardbeiensmaak krijgen hun roze kleur in het beste geval door de aardbeien, al dan niet erin verwerkt als sap of concentraat. De kleur kan echter ook afkomstig zijn van onder meer wortel, rode biet of zwarte appelbes. Een derde bron van rode kleurstof is karmijn, karmijnzuur, cochenille of E120, een pigment afkomstig van insecten: de cochenilleluizen (Dactylopius coccus).
Cochenilleluizen leven op cactussen in Peru. Daar worden ze geoogst in het wild of gekweekt op een plantage. Voor een gram rode kleurstof heb je ongeveer 344 cochenilleluizen nodig. In Peru creëert de productie van cochenille werk voor niet minder dan 32.600 boeren.
Bitter weinig aardbeien, volgens de Nederlandse consumentenvereniging Consumentenbond. Zij deden in 2017 een smaaktest met twaalf soorten aardbeienyoghurt. Volgens hun berekening bevatten de yoghurts in de test gemiddeld zes procent aardbeien. De yoghurt met de meeste aardbeien haalde twaalf procent, maar dat is nog steeds geen aardbei per portie. De laagste concentratie aan aardbeien was 3,3 procent.
Hoewel België en Nederland op wereldvlak niet tot de grootste aardbeienproducenten (zie Teelt) behoren, zijn beide landen wel grote exporteurs. In termen van geldwaarde was Nederland in 2017 het vierde belangrijkste exportland van verse aardbeien en België de vijfde. Voor diepgevroren aardbeien staan Nederland en België op de zesde en tiende plaats. Wel tachtig procent van de Belgische aardbeien is bedoeld voor de export. Op deze grafiek lees je hoeveel aardbeien de grootste exporteurs uitvoeren.
China, wereldwijd de grootste aardbeienproducent, eet het grootste deel van zijn oogst ook zelf op. In 2015 bedroeg de consumptie er maar liefst 3,3 miljoen ton aardbeien. Dat is 41 procent van de globale productie. Andere grote consumenten zijn de VS, Mexico, Turkije en Egypte. Die volgorde geldt voor de totale consumptie per land. Bekijk je echter de consumptie per persoon, dan staan de Turken op nummer één, met een jaarlijks gemiddelde van 4,74 kg aardbeien!
Met zulke indrukwekkende exportcijfers, zou je denken dat we in België helemaal geen aardbeien moeten invoeren. Toch importeren we een hoeveelheid aardbeien die overeenkomt met de helft van ons eigen productievolume. In de zomer voeren we meer aardbeien uit dan in, maar in de winter is dat omgekeerd. De meeste aardbeien in de supermarkt zijn Belgisch of Nederlands, maar in de lente komt een deel ook uit Spanje, Frankrijk of Polen.
Na de oogst worden aardbeien snel zacht. Om dat te voorkomen worden ze koud vervoerd, bij temperaturen rond 0 °C. Het helpt ook om de vruchten in een luchtdicht afgesloten container te bewaren, met een verlaagd gehalte aan zuurstof (5 tot 10%) en een verhoogd gehalte aan CO2 (15 tot 20%). Die aanpassing van de atmosfeer gebeurt vaak wanneer het moeilijk is om de vruchten tijdens het transport voldoende te koelen.
Aardbeien zijn de op acht na populairste fruitsoort in België. Fruitsoorten die meer gegeten worden zijn appel, banaan, sinaasappel, mandarijn, peer, druif, meloen en kiwi. Deze grafiek toont de populairste fruitsoorten in België en hoeveel de gemiddelde Belg ervan at in 2017.
… het land dat ook het merendeel ervan kweekt: China. Deze grafiek toont waar de meest fervente aardbeien-eters leven.
Het grootste deel van de aardbeien is rijp in mei, juni en juli. Toch beperkt de Belgische en Nederlandse teelt zich niet tot die maanden. Serres en plastic tunnels zorgen ervoor dat er het hele jaar door aardbeien van eigen bodem beschikbaar zijn. De eerste aardbeien verschijnen in de rekken rond maart en komen uit verwarmde serres. Daarna volgen de aardbeien uit plastic tunnels vanaf mei en die uit volle grond vanaf juni. Na de zomer verkopen de telers weer vruchten uit plastic tunnels en later uit verwarmde serres. Die laatste zijn tot december te koop.
Deze tabel geeft de voedingswaarde van aardbeien weer. Ter vergelijking zijn ook die van ananas, appel, bosbes en banaan vermeld. Ten opzichte van andere vruchten, bevatten aardbeien opmerkelijk veel vitamine C en foliumzuur.
Aardbeien bevatten veel vitamine C. Vitamine C is cruciaal voor de opbouw en het onderhoud van ons lichaam. Het speelt bijvoorbeeld een rol als antioxidant (zie verder) en helpt bij het opbouwen van onder meer de bloedvaten en het collageen in het bindweefsel.
Deze tabel vergelijkt de hoeveelheid vitamine C in aardbeien met die in andere groenten- en fruitsoorten die rijk zijn aan vitamine C. Aardbeien bevatten meer vitamine C dan de sinaasappel, maar moeten het afleggen tegen de zwarte bes, de kiwi, boerenkool en broccoli. Dagelijks hebben we zo’n 110 mg vitamine C nodig.
De meesten onder ons krijgen vitamine C ook binnen via bewerkte voeding. Het vitamine doet immers dienst als conserveringsmiddel, ook wel onder de naam ascorbinezuur of E300. Bewerkte voeding is echter minder gezond dan verse groenten en fruit.
Aardbeien zijn delicater dan pakweg appels en dus relatief kort houdbaar. In de koelkast blijven ze vijf tot zeven dagen na aankoop goed, bij kamertemperatuur slechts een tot twee dagen. Gesneden aardbeien kun je slechts een dag buiten de koelkast bewaren. Gekoeld een tot drie dagen. Aardbeien die nog eetbaar zijn maar hun beste tijd gehad hebben, laten zich prima verwerken in confituur of gebak. Je kan ze ook invriezen voor later. Omdat ingevroren aardbeien hun vorm verliezen bij het ontdooien, zijn ze vooral geschikt voor verwerking in sapjes of gebak.
Veilingen zoals Coöperatie Hoogstraten bewaren hun aardbeien bij temperaturen rond 1,3 °C. Daardoor blijven ze sterker en kunnen ze beter getransporteerd worden. Thuis kun je ze beter niet zo koud bewaren; de smaak komt beter tot zijn recht bij hoge temperaturen.
In Vlaanderen gaat naar schatting 2 tot 10 procent van de aardbeien verloren. Dat komt doordat ze niet voldoen aan de kwaliteitseisen, vaak te wijten aan misvormde vruchten of aantasting door schimmels of vraat. Die aardbeien worden soms verwerkt in veevoeder, maar meestal worden ze gecomposteerd.
Omdat aardbeien snel vocht opnemen, was je ze best pas vlak voor je ze opeet. Na het wassen worden ze snel wak. Althans, dat is het geval wanneer je ze enkel met water wast. Een mengeling van azijn met water verlengt de houdbaarheid van de aardbeien met een paar dagen. Die mengeling maak je met drie kopjes water en één kopje azijn. Vervolgens kan je de aardbeien drogen op een paar velletjes keukenpapier, al dan niet met behulp van een slazwierder.
