Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
De weg die koemelk aflegt tot in je koelkast? We praten je bij in een zin of tien in deze super beknopte samenvatting van het Tracé van Koemelk.
Een melkkoe moet vaak genoeg drachtig zijn om melk te blijven geven, want zonder kalf is er geen melkproductie. Ze kalft ongeveer om de 420 dagen (dertien tot veertien maanden).
De bevruchting gebeurt meestal met kunstmatige inseminatie. Dat gebeurt met ingevroren sperma, dat na de afname bewaard wordt in een klein plastic rietje in vloeibare stikstof bij -196°C. Het sperma wordt, op het vruchtbare moment in de cyclus (bronst), ingebracht via een pistolet: een metalen buis met een stamper die het wattenstaafje in het rietje vooruit duwt, waarbij het sperma vrijkomt in de baarmoeder. De fokstier wordt met zorg uitgekozen. Zo vermijdt de boer inteelt of kan hij beter presterende koeien kweken.
De dracht van een koe duurt, net als bij de mens, negen maanden. De laatste zes tot acht weken van de zwangerschap stopt de boer met melken, zodat de uier zich kan herstellen. Vrouwelijke kalfjes kan de boer houden of verkopen als melkkoe, mannelijke worden als ze tien tot veertien dagen oud zijn naar de vleeskalverhouder gebracht. De stiertjes worden geslacht voor het vlees als ze zes tot acht maanden oud zijn. Meer dan kwart van de vrouwelijke kalfjes blijft op het bedrijf. De melkveehouder houdt de verwantschappen bij in een stamboek.
Een koe geeft ongeveer 27 liter melk per dag, die rechtstreeks naar de koeltanks gaat. Na vier of vijf jaar is een koe uitgemolken en wordt ze geslacht. Althans, dat is de slachtleeftijd van de gemiddelde koe; sommigen worden tien jaar oud. Het vlees van een melkkoe is niet per definitie minder lekker dan dat van een vleeskoe; in 2008 werd het vlees van de Franse Holstein-melkkoe verkozen tot beste steak ter wereld. Dit zwart-wit gevlekte ras is in België het meest voorkomende melkveeras.
België heeft ongeveer 529.000 melkkoeien, een aantal dat de laatste tien jaar stabiel is gebleven. Net zoals in andere landbouwsectoren blijft het aantal melkveehouders wel jaar na jaar afnemen. In 2006 waren er in België nog 14.300 melkveehouders, vandaag zijn dat er 6.995. Dit betekent dat minder boeren meer melk produceren, vooral in Vlaanderen. Per koe haalt een melkveehouder in Vlaanderen vandaag gemiddeld 27 liter melk op. De verhouding tussen Vlaamse en Waalse boeren bleef de voorbije tien jaar wel constant, met ongeveer 60 procent van alle Belgische melkveehouderijen in Vlaanderen en 40 procent in Wallonië.
In 2018 produceerde ons land 3,9 procent meer melk dan het jaar voordien. Op tien jaar tijd is de productie zelfs toegenomen met 32 procent, een stuk hoger dan het Europese gemiddelde (+15%). Daarmee behoort de Belgische zuivelsector tot één van de grootste groeiers in Europa. Enkel Ierland (+54,2%) en Luxemburg (+53,1%) groeiden nog sneller.
Terwijl de productie steeg, daalde het aantal melkkoeien per bedrijf sinds 2008 met 30 procent. Dit wil zeggen dat melkveebedrijven groter worden en per koe meer melk produceren. Vandaag produceert een melkveebedrijf bij ons jaarlijks gemiddeld 566.000 liter melk. Vlaamse melkveehouders zitten een stuk boven dat gemiddelde, met 652.000 liter. Dat is 95 procent meer melk per bedrijf dan tien jaar geleden.
Genetische selectie, betere voeding, betere huisvesting en een beter bedrijfsmanagement doen de productie per koe toenemen. Daarnaast speelde ook het verruimen van het melkquotum vanaf 2008 een grote rol, ter voorbereiding op de afschaffing ervan in april 2015.
Het is 21 jaar geleden dat de eerste melkrobot zijn intrede deed in Vlaanderen. Ondertussen heeft ongeveer 11 procent van de Vlaamse melkveehouders één of meerdere melkrobots in dienst.
Bij ons staan koeien meestal op stal, maar meer koeien in de wei zou beter zijn voor het klimaat. Blijvend grasland kan namelijk evenveel koolstof opslaan in de bodem als een bos en koeien kunnen dit onverteerbaar gras voor de mens omzetten in hoogwaardige eiwitten, namelijk melk.
Bij de zuivelfabriek wordt de melk na controle vanuit de koelwagen overgepompt naar gekoelde tanks. Zo blijft ze altijd zo koel mogelijk. Daarna wordt ze gepasteuriseerd, eventueel verwerkt en verpakt. Sommige boerderijen verkopen zelf hun melk en andere zuivelproducten.
Melk die rechtstreeks uit de koe komt, noemt men rauwe melk. Die bevat meer vitamines en mineralen dan melk die een warmtebehandeling heeft gekregen, maar mogelijk ook schadelijke microben. Om die microben te doden ondergaat melk uit de supermarkt altijd een warmtebehandeling.
De microben kunnen gedood worden met drie soorten warmtebehandelingen. De eerste is pasteurisatie, waarbij de producent de melk ongeveer 15 seconden lang verhit tot 72 à 75 °C. Na dit proces is de melk slechts een week houdbaar in de koelkast.
De tweede optie is sterilisatie. Gesteriliseerde melk wordt 10 tot 20 minuten verhit tot 110 à 120°C. Ongeopend is de melk zes maanden houdbaar bij kamertemperatuur.
Bij de populairste behandeling in België, Ultra High Temperature (UHT), wordt de melk enkele seconden opgewarmd tot 135 à 150°C. UHT-melk is in een afgesloten verpakking en bij kamertemperatuur vier maanden houdbaar.
Er bestaan twee soorten UHT-behandelingen: de directe en de indirecte. Bij de directe behandeling komt de melk rechtstreeks in contact met hete stoom, bij de indirecte methode raakt de hittebron de melk niet aan.
Omdat de vitaminen en eiwitten in melk afbreken onder hoge temperaturen, beïnvloedt elke warmtebehandeling de smaak op een andere manier.
Volle melk bevat meer dan 3,5 procent vet, halfvolle rond de 1,5 tot 1,8 procent en magere minder dan 0,3 procent. Melk die rechtstreeks van de koe komt bevat gemiddeld 3,5 tot 5 procent vet. Om het vetgehalte van melk te verlagen, moet de melk de centrifuge in. Daar wordt ze met een hoge snelheid rondgedraaid, waardoor het vet in de bovenste laag komt als room. De room kan van de melk afgeschept worden.
Om boter te maken, moet de room eerst gepasteuriseerd worden. Daarna wordt ze gekarnd of opgeklopt. Daardoor klontert het vet samen en ontstaan boterkorrels die in magere melk drijven. De magere melk wordt afgetapt. Vervolgens wordt de boter gekneed en kunnen melkzuurbacteriën, melkzuur, boteraroma (dacetyl) en zout worden toegevoegd, voor de smaak. Voor een kilogram boter is ongeveer 20 liter melk nodig.
Tot in de jaren 80 werd de room voor het karnen aangezuurd met melkzuurbacteriën. Het vocht dat werd afgetapt, was karnemelk. Vandaag zuurt de producent de room niet meer aan en blijft na het karnen magere melk over. Die kan hij in verschillende producten verwerken. Voor de bereiding van karnemelk wordt de magere melk achteraf aangezuurd.
Consumptiemelk, melkdranken en verse zuivelproducten zijn de belangrijkste producten in de Belgische zuivelverwerking. In 2018 verwerkte ons land in totaal 4,9 miljard liter melk. Iets meer dan 1,5 miljard liter ging naar de productie van verse melk waarvan bijna de helft halfvolle, magere en volle melk en derivaten als yoghurt, melkdrankjes, room en roomijs (samen 26%). De rest van 4,9 miljard liter industriemelk werd verwerkt tot kaas, boter, melkpoeder en ingedikte melkwei waarvan we in totaal dat jaar bijna een half miljoen ton geproduceerd werd.
Geitenmelk is bij ons nog een nichemarkt maar wordt steeds populairder. Die nam in vergelijking met 2017 toe met 20 procent. Voor de productie van bijna 10.000 ton geitenkaas is 67 miljoen liter geitenmelk ingezameld in binnen- en buitenland. Het aandeel van de eigen Belgische geitenmelk hierin is beperkt tot 58 procent.
Deze grafiek toont de tien belangrijkste afzetmarkten voor Belgische zuivelproducten. 90 procent van onze zuivelexport werd in 2018 afgezet in twintig landen, waarvan er zich zes buiten de EU bevinden.
Onze directe buurlanden blijven onze belangrijkste exportmarkten, met Nederland en Frankrijk op kop. Oman en Pakistan zijn procentueel de markten waarvoor er in 2018 de grootste stijging werd opgetekend, gevolgd door China, Egypte en Singapore.
De gemiddelde Belg gaf in 2018 gemiddeld 253,5 euro uit aan zuivelproducten. Daarvan is 45 procent bestemd voor kaas. Verse melk en yoghurt nemen respectievelijk 12 procent en 11 procent in.
Probiotica zijn levende bacteriën of microben die in voedingsmiddelen voorkomen, of eraan zijn toegevoegd, en een positief effect op de darmflora hebben. Het zijn voornamelijk melkzuurbacteriën die van nature in de menselijke darm voorkomen.
De bacteriën die we via de voeding opnemen, krijgen het tijdens hun tocht door het lichaam zwaar te verduren, door bijvoorbeeld de hoge zuurtegraad in de maag. Daarom worden probiotische bacteriën geselecteerd die zeer robuust zijn. Yoghurt is niet het enige melkproduct met probiotica. Ook aan onder andere roomijs, kaas, babyvoeding, melkpoeder en melk kunnen nuttige bacteriën worden toegevoegd. Bij yoghurt en kaas kunnen de toegevoegde bacteriën essentieel zijn voor het productieproces. Aan andere producten worden achteraf probiotische bacteriën toegevoegd.
Het product waar de probiotica aan toegevoegd zijn, beïnvloedt hun kans om levend het darmkanaal te bereiken - en niet te zijn gesneuveld in de zure maag. Kaas beschermt de bacteriën beter dan yoghurt, omdat het er een sterke laag omheen vormt. Met ijs of andere bevroren desserts ben je er dan weer zeker van dat de probiotica steeds koel bewaard zijn, wat de overlevingskans van de bacteriën vergroot.
Bij de ontwikkeling van een probiotisch product, worden de bacteriën getest. Ze zijn pas geschikt als probioticum als ze maagzuur en galzout kunnen overleven. Vervolgens wordt nagegaan of ze zich goed kunnen vasthechten aan het darmoppervlak. Als dat zo is, kunnen ze langer in de dikke darm verblijven.
Probiotica veroorzaken geen spectaculaire veranderingen in de samenstelling van de darmflora. Ze kunnen wel tijdelijk helpen bij de vertering van lactose, de bevordering van het immuunsysteem en ze kunnen de aanmaak van cholesterol verminderen. Ze verhinderen dat andere bacteriën, zoals ziekteverwekkers, zich aan de darmwand vasthechten. Ook helpen ze bij het herstellen van de darmflora na gebruik van antibiotica en zouden ze een positief effect hebben bij verschillende darmaandoeningen, zoals bijvoorbeeld de ziekte van Crohn.
Naast probiotica kunnen aan yoghurt ook prebiotica toegevoegd worden. Prebiotica zijn niet-verteerbare koolhydraten die door de darmbacteriën worden opgenomen en hun gezondheid en groei bevorderen. Omdat prebiotica de darmflora gezond houden, hebben ze ook een effect op onze gezondheid. Ze zouden onder andere preventief werken tegen ziekteverwekkende bacteriën en de opname van calcium en magnesium door het lichaam bevorderen. Andere goede bronnen voor niet-verteerbare koolhydraten zijn artisjok, prei en look.
Wetenschappelijk studies vonden bij mannen een verband tussen het vaker drinken van volle melk en een verhoogd risico op prostaatkanker. Dat zou gelinkt kunnen zijn aan een te hoge inname van calcium. Enkele wetenschappelijke studies wezen uit dat mannen die meer calcium binnen kregen dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid een grotere kans hadden om prostaatkanker te krijgen. Andere studies spreken dat weer tegen.
Melk wordt verpakt in brik, glazen en plastic flessen. Omdat melk vervalt onder invloed van licht en zuurstof (zie eerder), houdt een goede verpakking die twee boosdoeners buiten. Melk in doorzichtige glazen flessen ziet er lekker retro uit, maar omdat ongetint glas al het licht doorlaat, is het product minder lang houdbaar. Witte plastic melkflessen hebben vanbinnen een zwart laagje om het licht tegen te houden.
Een melkbrik is voornamelijk gemaakt van karton. De laag karton is langs de binnen- en buitenkant voorzien van een laagje plastic: polyethyleen. Dat is waterdicht. Aan de binnenkant komt vervolgens een aluminiumlaag. Die houdt het licht en de zuurstof buiten. Ten slotte zitten er bovenop het aluminium nog eens twee lagen polyethyleen.
