Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
De weg die koemelk aflegt tot in je koelkast? We praten je bij in een zin of tien in deze super beknopte samenvatting van het Tracé van Koemelk.
Een melkkoe moet vaak genoeg drachtig zijn om melk te blijven geven, want zonder kalf is er geen melkproductie. Ze kalft ongeveer om de 420 dagen (dertien tot veertien maanden).
De bevruchting gebeurt meestal met kunstmatige inseminatie. Dat gebeurt met ingevroren sperma, dat na de afname bewaard wordt in een klein plastic rietje in vloeibare stikstof bij -196°C. Het sperma wordt, op het vruchtbare moment in de cyclus (bronst), ingebracht via een pistolet: een metalen buis met een stamper die het wattenstaafje in het rietje vooruit duwt, waarbij het sperma vrijkomt in de baarmoeder. De fokstier wordt met zorg uitgekozen. Zo vermijdt de boer inteelt of kan hij beter presterende koeien kweken.
De dracht van een koe duurt, net als bij de mens, negen maanden. De laatste zes tot acht weken van de zwangerschap stopt de boer met melken, zodat de uier zich kan herstellen. Vrouwelijke kalfjes kan de boer houden of verkopen als melkkoe, mannelijke worden als ze tien tot veertien dagen oud zijn naar de vleeskalverhouder gebracht. De stiertjes worden geslacht voor het vlees als ze zes tot acht maanden oud zijn. Meer dan kwart van de vrouwelijke kalfjes blijft op het bedrijf. De melkveehouder houdt de verwantschappen bij in een stamboek.
Precisielandbouw is hot. Maar in de melkveehouderij was ze dat eigenlijk twintig jaar geleden al, toen de melkrobot zijn opwachting maakte in de (melk)stal. Toch zet ook hier de automatisering, de robotisering en vooral het data-driven management zich de laatste jaren verder door. “Precisielandbouw is niet hetzelfde als het volplakken van koeien met sensoren zodat de productie omhoog kan. Het draait om een optimale bewaking van het dierenwelzijn.”
Een koe geeft ongeveer 27 liter melk per dag, die rechtstreeks naar de koeltanks gaat. Na vier of vijf jaar is een koe uitgemolken en wordt ze geslacht. Althans, dat is de slachtleeftijd van de gemiddelde koe; sommigen worden tien jaar oud. Het vlees van een melkkoe is niet per definitie minder lekker dan dat van een vleeskoe; in 2008 werd het vlees van de Franse Holstein-melkkoe verkozen tot beste steak ter wereld. Dit zwart-wit gevlekte ras is in België het meest voorkomende melkveeras.
Bij de zuivelfabriek wordt de melk na controle vanuit de koelwagen overgepompt naar gekoelde tanks. Zo blijft ze altijd zo koel mogelijk. Daarna wordt ze gepasteuriseerd, eventueel verwerkt en verpakt. Sommige boerderijen verkopen zelf hun melk en andere zuivelproducten.
Melk die rechtstreeks uit de koe komt, noemt men rauwe melk. Die bevat meer vitamines en mineralen dan melk die een warmtebehandeling heeft gekregen, maar mogelijk ook schadelijke microben. Om die microben te doden ondergaat melk uit de supermarkt altijd een warmtebehandeling.
De microben kunnen gedood worden met drie soorten warmtebehandelingen. De eerste is pasteurisatie, waarbij de producent de melk ongeveer 15 seconden lang verhit tot 72 à 75 °C. Na dit proces is de melk slechts een week houdbaar in de koelkast.
De tweede optie is sterilisatie. Gesteriliseerde melk wordt 10 tot 20 minuten verhit tot 110 à 120°C. Ongeopend is de melk zes maanden houdbaar bij kamertemperatuur.
Bij de populairste behandeling in België, Ultra High Temperature (UHT), wordt de melk enkele seconden opgewarmd tot 135 à 150°C. UHT-melk is in een afgesloten verpakking en bij kamertemperatuur vier maanden houdbaar.
Er bestaan twee soorten UHT-behandelingen: de directe en de indirecte. Bij de directe behandeling komt de melk rechtstreeks in contact met hete stoom, bij de indirecte methode raakt de hittebron de melk niet aan.
Omdat de vitaminen en eiwitten in melk afbreken onder hoge temperaturen, beïnvloedt elke warmtebehandeling de smaak op een andere manier.
In 2018 voerde België 2.324.032 ton melkproducten uit, goed voor 3,4 miljard euro. We importeren iets meer dan 2,5 miljoen ton melkproducten. Het feit dat we meer in- dan uitvoeren, is geen slecht nieuws. Het grootste verschil tussen invoer en uitvoer zit op melkproducten in bulk. Dat komt omdat we zodanig veel derivaten als yoghurt en kaas in ons land produceren, dat we van elders melk moeten invoeren die in ons land verder wordt verwerkt. Dat zorgt dan weer voor meer jobs in de verwerkingsindustrie.
Deze grafiek toont de tien belangrijkste afzetmarkten voor Belgische zuivelproducten. 90 procent van onze zuivelexport werd in 2018 afgezet in twintig landen, waarvan er zich zes buiten de EU bevinden.
Onze directe buurlanden blijven onze belangrijkste exportmarkten, met Nederland en Frankrijk op kop. Oman en Pakistan zijn procentueel de markten waarvoor er in 2018 de grootste stijging werd opgetekend, gevolgd door China, Egypte en Singapore.
De export naar China van Nederlands melkpoeder is het laatste decennium vervijftienvoudigd. Dat heeft alles te maken met het Chinese melamineschandaal in 2008. Melamine is een stof die onder andere gebruikt wordt bij de productie van houten platen voor vloeren, als ingrediënt van kunsthars. Om het eiwitgehalte hoger te doen lijken, had een Chinese fabrikant de stof toegevoegd aan melkpoeder. Met als gevolg dat meer dan drieduizend kinderen last kregen van nierproblemen en zes kinderen het niet overleefden. In 2010 werd in China opnieuw melamine in melkproducten ontdekt. Het wantrouwen voor de eigen zuivelfabrikanten voedt de buitenlandse import. Ook België exporteert melkproducten naar China, waarvan 50 procent bestaat uit melkpoeder.
De ophaaldienst (Rijdende Melkontvangst of RMO) moet uiterlijk om de 72 uur bij de melkveehouderij langsgaan. Bij AA-melk is dat elke 48 uur. De melk mag bij het ophalen niet warmer zijn dan 10°C, in de praktijk is de melk meestal koeler dan 4°C. De ophaaldienst pompt de melk uit de koeltanks over naar zijn tankwagen. Die is niet gekoeld, maar wel goed geïsoleerd. De melk wordt naar de zuivelfabriek gebracht, waar ze wordt overgepompt naar gekoelde tanks.
De gemiddelde Belg gaf in 2018 gemiddeld 253,5 euro uit aan zuivelproducten. Daarvan is 45 procent bestemd voor kaas. Verse melk en yoghurt nemen respectievelijk 12 procent en 11 procent in.
Onze persoonlijke zuivelvoorraad voor een jaar weegt ongeveer 73,7 kilogram. Gemiddeld drinkt de Vlaming jaarlijks 37,5 liter melk, ofwel 1,22 deciliter per dag. Het globale gemiddelde ligt iets hoger: 1,35 deciliter per dag.
Melk is het populairst in Centraal-Amerika, waar de gemiddelde inwoner dagelijks 3,77 deciliter consumeert. In het oosten van Azië en in Oceanië is de consumptie het laagst. Daar drinken ze gemiddeld minder dan 0,59 deciliter per dag. Een globale studie onder volwassenen toont aan dat melk populairder is bij de oudere bevolking dan bij jongvolwassenen.
Op 1 juni is het wereldmelkdag. Die werd voor het eerst georganiseerd in 2001, door het FAO. Verschillende organisaties gebruiken die dag om de consument te sensibiliseren en de positieve eigenschappen van melk in de kijker te zetten. Zo laat Dierenartsen Zonder Grenzen elk jaar Manneken Pis verkleed als Nigeriaanse veehouder melk plassen, om aandacht te vragen voor het belang van de veehouderij in de strijd tegen armoede en honger in Afrika. Ook kon je met een koeienselfie – #cowfie – een cadeaubon winnen.
Sojamelk, tofukaas en cashewyoghurt bestaan niet in Europa. Tenminste, zo staat het niet op de verpakking. Europese verordening 1234/2007 bepaalt dat ‘de benaming melk uitsluitend gebruikt mag worden voor het product dat normaal door de melkklieren wordt afgescheiden en wordt verkregen door het melken, zonder dat daaraan stoffen worden toegevoegd of onttrokken.’ Aanpassingen aan het vetgehalte, zoals bij halfvolle en magere melk, zijn wel toegestaan. Amandelmelk, kokosroom en kokosmelk en veganistische ijsjes zijn een uitzondering op de regel.
Sindsdien bracht een Europees voorstel om de regels voor andere ‘novel foods’ die zuivel- en vleesproducten vervangen door plantaardige alternatieven ook te verstrengen een maatschappelijk debat op gang. Als dat voorstel, ergens in de loop van 2020, wordt goedgekeurd, zullen fabrikanten van veggieburgers, tofu steaks of vleesvrije kip op basis van polenta en quorn op zoek moeten naar creatieve benamingen als ze hun producten in Europa willen verkopen. Groentenschijf zou misschien de nieuwe groentenburger kunnen worden.
Melk is een goede bron van eiwitten, calcium en de vitamines B2 en B12. Het vet in melk bevat veel verzadigde vetzuren. Die vergroten het risico op hart- en vaatziekten. Daarom zijn halfvolle of magere melk doorgaans betere opties dan volle melk. Voor kinderen die jonger zijn dan 4 jaar, wordt volle melk wel aangeraden.
De tabel vergelijkt de gemiddelde voedingswaarde van een glas halfvolle koemelk met die van sojadrink.
Melk wordt verpakt in brik, glazen en plastic flessen. Omdat melk vervalt onder invloed van licht en zuurstof (zie eerder), houdt een goede verpakking die twee boosdoeners buiten. Melk in doorzichtige glazen flessen ziet er lekker retro uit, maar omdat ongetint glas al het licht doorlaat, is het product minder lang houdbaar. Witte plastic melkflessen hebben vanbinnen een zwart laagje om het licht tegen te houden.
Het voordeel van glas is dat het gespoeld en opnieuw gebruikt kan worden. Dat maakt de glazen flessen evenwel nog niet per se de meest ecologische oplossing. Hoe zwaarder de verpakking, hoe meer energie het immers kost om die verpakking te vervoeren.
Een melkbrik is voornamelijk gemaakt van karton. De laag karton is langs de binnen- en buitenkant voorzien van een laagje plastic: polyethyleen. Dat is waterdicht. Aan de binnenkant komt vervolgens een aluminiumlaag. Die houdt het licht en de zuurstof buiten. Ten slotte zitten er bovenop het aluminium nog eens twee lagen polyethyleen.
Zowel plastic melkflessen als drankkartons moet je bij het PMD sorteren. In sorteercentra wordt de inhoud van de PMD-zak opnieuw gesorteerd.
Het sorteercentrum scheidt drankkartons handmatig of automatisch van de rest. Daarna worden ze, net als oud papier, ondergedompeld in water. Dat weekt de kartonvezels los van het plastic en aluminium. Het karton wordt gerecycleerd in onder andere toiletpapier, keukenrol, kartonnen dozen en papieren zakken. Zowel het plastic als het aluminium kan gebruikt worden door de cementindustrie. Die verbrandt het plastic als energiebron en gebruikt het aluminium als bindmiddel in de cement. Het aluminium kan ook gerecycleerd worden als grondstof voor aluminium verpakkingen.
Plastic melkflessen worden ook handmatig of automatisch gesorteerd. In het sorteercentrum worden de plastic melkflessen vermalen en vervolgens vermalen tot schilfers. Die worden gesmolten en dienen als grondstof voor nieuwe producten. Melkflessen bestaan uit het plastic ‘hoge densiteit polyethyleen’ (HDPE). Dat kan verwerkt worden tot opbergbakken, bidons, buizen en pallets.
Niet alle soorten plastic kunnen al gerecycleerd worden. Yoghurtpotjes en botervlootjes bijvoorbeeld niet, omdat ze gemaakt zijn van een ander soort plastic. Daarom horen ze niet thuis in de PMD-zak, maar bij de restafval. Het is tijd- en energierovend om de foute verpakkingen uit het PMD-afval te sorteren. Vandaar dat correct sorteren zo belangrijk is. Twijfelaars vinden hier de sorteerregels.
