Deze website gebruikt cookies. Ik ga akkoord met de privacy policy
OK
Filter
Milieu Sociaal Gezondheid Dierenwelzijn toon alles

Hoe werkt dat, zo'n tracé?

In een tracé volg je al scrollend de weg die een product aflegt, van de teelt tot afval. In de menubalk bovenaan klik je op de verschillende stadia in het tracé om meteen te springen naar het stadium waarin je interesse hebt. 

Linksboven staan de vier categorieën Milieu, Sociaal, Gezondheid en Dierenwelzijn. Je kunt de informatie filteren op die categorieën.

Tijdens het scrollen kom je de knop 'Laad meer info over ...'. Druk daarop om alle informatie binnen een stadium te laden.

Tussen de informatieblokjes kom je ook artikels tegen waarin onze journalisten dieper ingaan op een opmerkelijk aspect binnen het tracé van het product. 

Onderaan deze pagina kun je reacties plaatsen over de informatie die je hebt gelezen. Ook op de Community-pagina vind je mogelijkheden om je mening, aanvulling, of compliment te geven.

Veel plezier met dit tracé!

sluiten

Tracé van Zalm

hoe werkt dit?
Milieu
Sociaal
Gezondheid
Dierenwelzijn
Milieu
Sociaal
Gezondheid
Dierenwelzijn

Tracé van Zalm

filter: Gezondheid

Intro

Teelt

Gezondheid

Pretty in pink

Wilde zalm krijgt zijn roze kleur door de kreeftachtigen die hij eet. Die bevatten kleurstoffen: de carotenoïden astaxanthine en canthaxanthine. Die komen niet voor in het voedsel dat de vissen krijgen in de zalmkwekerijen. Omdat de zalm die bouwstoffen nodig heeft en niemand witte zalm op zijn bord wil, voegt de kweker synthetische astaxanthine en canthaxanthine aan het voer van de zalm toe. Dat is niet ongezond: de synthetische moleculen zijn exacte kopieën van hun natuurlijke tegenhangers.

Een zalm wordt ingeënt.
Gezondheid

Naar minder antibiotica

Volgens een rapport van het Global Salmon Initiative is het wereldwijde gebruik van antibiotica in zalmkwekerijen tussen 2013 en 2018 gehalveerd en het inzetten van preventieve maatregelen zoals vaccinaties en speciale kooien met 130 procent toegenomen. De resultaten van het rapport zijn gebaseerd op wereldwijde gemiddelden. De trend is niet overal dezelfde.

Het goede nieuws: Noorwegen is als grootste producent van Atlantische zalm ter wereld de eerste van de klas en gebruikt vandaag bijna geen antibiotica meer. Tussen 1987 en 2013 daalde het gebruik van antiobiotica er met 99 procent. In 2018 gebruikten Noorse zalmkwekers gemiddeld 0,17 gram per ton zalm, ongeveer evenveel als in Canada.  

Het Noorse succesverhaal steunt op frequente controles en kwekerijen die hun vissen vaccineren en strengere hygiënenormen hanteren. Preventief gebruik van antibiotica is verboden, de kweker mag het enkel toedienen op voorschrift en onder toezicht van de dierenarts. Het helpt ook om de kwekerij op een geschikte plek te bouwen, waar voldoende doorstroom van water plaatsvindt. De aquacultuur gebruikt ook steeds meer probiotica om de ziekte- en stressbestendigheid van de vissen te verhogen.

Een arbeider voedert zalmen met houten pellets in een zalmkwekerij in Chacabuco, 1800 kilometer ten Zuiden van de Chileense hoofdstad. (BelgaImage)
Gezondheid

Chileense superbacterie

In tegenstelling tot Noorwegen en Canada steeg het antibioticagebruik in Chileense zalmkwekerijen in 2018 naar een recordhoogte van 950 gram per ton zalm. Door een uitbraak van de dodelijke bacterie zalmrickettsia in 2014 dienden Chileense kwekers dat jaar 25 procent meer antibiotica toe dan het jaar voordien. Het gebruik bleef sindsdien toenemen omdat Chili de zeeluizenplaag maar niet onder controle krijgt.  

Volgens een recent rapport van milieuorganisatie Oceana hebben Chileense zalmkwekerijen vandaag het hoogste antibioticagebruik per ton van alle industrieën ter wereld. Ter vergelijking: in de varkenvleesindustrie die erom bekend staat kwistig om te springen met hormonen en geneesmiddelen ligt het gemiddelde op 178 gram antibiotica per ton. 

Veeartsen en wetenschappers die meewerkten aan het rapport waarschuwen voor een superbacterie. Omdat er tot eind 2019 geen wettelijke limiet was, werd Chileense zalm jarenlang extreem dicht op elkaar gekweekt. Hoge dosissen antibiotica in combinatie met die onhygiënische omstandigheden zorgt voor een broeihaard van bacteriën die steeds agressiever en resistenter worden

Daar komt hopelijk snel verandering in. De Chileense overheid werkt sinds kort met 'incentives'. Zalmkwekers krijgen overheidssteun als ze een omschakeling maken naar preventieve maatregelen en zo hun antibioticagebruik beperken.

Gezondheid

Mootje antibiotica

Antibiotica kan de consument bereiken als er resten achterblijven in de gekweekte zalm. Ook wilde vissen die in de buurt van een zalmkwekerij leven en opgevist worden voor de consumptie kunnen worden blootgesteld aan een restfractie van de antibiotica. Bovendien is het schadelijk voor het plankton dat in zee leeft. 

Om te voorkomen dat antibioticaresten achterblijven in zalm, zijn er regels opgesteld voor het aanhouden van zogenaamde ‘withdrawal’ perioden: indien er antibiotica zijn toegediend, mag de zalm pas worden geoogst nadat uit testen is gebleken dat er geen resten meer zijn achtergebleven in de zalm.

Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) controleert ingevoerde levensmiddelen in België op de aanwezigheid van antibiotica en pesticiden. In 2015 vonden ze geen enkel staal van gekweekte zalm dat niet aan de normen voldeed. Dat is sindsdien zo gebleven. 

Voor werknemers van de zalmkwekerij kan het gevaarlijk zijn om met grote hoeveelheden antibiotica te werken, omdat ze die kunnen inademen als stof-aerosolen met daarop resten antibiotica. Die aerosolen kunnen gecreëerd worden tijdens het voederen van de vissen, afhankelijk van de methoden die de kwekerij hanteert. In kwekerijen waar het voer via buizen naar de kooi gepompt wordt, komen de werknemers er nauwelijks mee in contact.

Inademen, inslikken of contact met de huid kunnen het normale evenwicht van microben verstoren of die aanvullen met antibioticaresistente bacteriën.

Verwerking

Zalm wordt gepekeld in een Schotse zalmrokerij.
Gezondheid

Zout

Er zijn geen wettelijke beperkingen op de hoeveelheid zout die vlees of vis bevat. Gerookte rauwe zalm in mootjes verpakt bevat gemiddeld 3,3 gram zout per portie van honderd gram, in plakjes kan dat tot 12,5 gram zout (per 100 gram) oplopen.  Zalm op eigen nat in blik is een stuk minder zout, gemiddeld 0,3 en 0,5 gram per portie. Verse of ingevroren zalm bevat tien keer minder zout dan in blik en honderd keer minder zout dan gerookte zalm, gemiddeld rond de 30 tot 40 gram per portie

De Richtlijnen Goede Voeding van de Nederlandse Gezondheidsraad bevelen maximum  6 gram zout per dag aan. De WHO gaf in 2013 het advies dat maximaal 5 gram zout per dag nog beter zou zijn. De richtlijnen van de Belgische Hoge Gezondheidsraad geven dezelfde aanbeveling van 5 gram per dag

Veel zout eten veroorzaakt een hoge bloeddruk en is daarmee een risicofactor voor hart- en vaatziekten. De wetenschap is het er echter niet over eens wat nu te veel zout is en wat het gevaar is van te weinig zout eten. 

In het Tracé van Zout lees je meer over zout en je gezondheid. 

Gezondheid

Hoe minder zout, hoe beter?

Een achterhaalde populaire stelling, blijkt uit recent onderzoek. Een grootschalige studie uit 2015 toont aan dat niet alleen te veel maar ook te weinig zout eten het risico op hart- en vaatziekten doet toenemen. Daarvoor werd de zoutinname van 133.118 personen uit 49 verschillende landen getest via het natriumgehalte in de urine en vergeleken met hoe vaak hart- en vaatziekten voorkwamen bij de deelnemers over een periode van vier jaar. De onderzoekers vonden meer hart- en vaatziekten bij mensen die weinig zout eten (minder dan 6 gram per dag) en bij mensen die veel zout eten (meer dan 14 gram per dag), maar niet bij mensen met een gemiddelde zoutconsumptie (8 tot 10 gram per dag)

Een nog recentere studie uit 2018 die 95.000 mensen uit achttien landen acht jaar opvolgde komt uit op andere cijfers. Mensen die meer dan 2,5 gram zout per dag aten, hadden gemiddeld een hogere bloeddruk. Dat werd pas een risico voor de gezondheid bij wie meer dan 12 gram per dag at, een groep waar beroerte het vaakst voorkwam. Daarnaast steeg ook de kans op hart- en vaatziekten bij de deelnemers met de laagste zoutinname (< 4 gram natrium per dag).   

De gemiddelde Belg consumeert dagelijks ongeveer 10 gram zout per dag. Volgens deze onderzoeken is dat niet te veel, in tegenstelling tot de officiële richtlijn.  Toch is meer onderzoek nodig want elke studie komt met andere resultaten. Mensen met een hoge bloeddruk wordt aangeraden om hun zoutinname te beperken. Daarnaast is het voor iedereen aanbevolen om voldoende groenten en fruit rijk aan kalium te eten, waarvan bewezen is dat het de bloeddruk doet afnemen. Is je bloeddruk in orde, dan hoef je niet zoutarm te eten. 

Laboratoriumtest om te zien hoe de micro-organismen in de zalm zich gedragen. Credit: SBBL
Gezondheid

Listeria

De listeria-bacterie (Listeria monocytogenes) kan het rookproces overleven. Bij mensen met een sterk verminderde weerstand kan listeria ernstige ontstekingen en ziekten veroorzaken, waaronder bloedvergiftiging. Gelukkig komt listeria niet vaak voor in België. Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) schat dat gerookte zalm 0,2 tot 1,0 listeriosegevallen veroorzaakt per jaar.

Transport

Consumptie

Gezondheid

Voedingswaarden

Er bestaan verschillen tussen de voedingswaarden van de verschillende soorten zalm. Gekweekte Atlantische zalm bevat meer vet dan de Pacifische zalmsoorten, en daardoor ook meer omega 3-vetzuren, al is het verschil met rode of Sockeye zalm klein. Rode zalm bevat de grootste hoeveelheid vitamine D. 

De voedingswaardetabel hiernaast bevat gemiddelde hoeveelheden van de voedingsstoffen in verschillende zalmsoorten. De voedingswaarde van een individuele vis is afhankelijk van zijn leeftijd, het vangstgebied, het geslacht, het seizoen en wat hij eet.

Een gebakken forel. Naast zalm vallen ook haring, makreel, paling, sprot, ansjovis en forel onder de noemer 'vette vis'.
Gezondheid

1 keer per week vette vis

Een portie vlees vervangen door vis heeft voordelen voor de gezondheid. Zo bevat vis minder verzadigde vetzuren die schadelijk kunnen zijn voor hart- en vaatstelsel. De Voedingsdriehoek van Gezond Leven plaatst vis daarom terecht in een lichtgroene categorie. Dit betekent dat het gezond is, maar dat je de consumptie best beperkt tot één tot twee porties per week waarvan één portie vette vis, omwille van de duurzame ontwikkeling van onze planeet. Daarom wissel je dus best ook af tussen verschillende soorten, zodat de impact op de visbestanden en planeet niet te groot is.

Zalm, haring, sardines en makreel bevatten gezonde omega 3-vetzuren.
Gezondheid

Onverzadigde vetzuren

Twee meervoudig onverzadigde vetzuren, linolzuur (omega 6) en alfa-linoleenzuur (omega 3), kan ons lichaam zelf niet aanmaken. Toch heeft het lichaam ze nodig om goed te functioneren. We moeten ze dus uit ons voedsel halen.

Andere langketen omega 3-vetzuren, zoals EPA en DHA, kan het lichaam aanmaken vanuit alfa-linoleenzuur, maar dit gebeurt meestal in onvoldoende mate, waardoor inname van deze langketen omega 3-vetzuren via de voeding belangrijk is. De langketen omega 3-vetzuren worden daarom ook wel semi-essentiële vetzuren genoemd.

Meervoudig onverzadigde vetten zitten in onze celmembranen, bedekken onze zenuwcellen en spelen een rol in onder andere de bloedstolling en de spierbewegingen. Zalm is rijk aan de langketen omega 3-vetzuren EPA en DHA, net als andere soorten vette vis, zoals makreel en sardines.

Gezondheid

Hoe gezond zijn omega 3-vetzuren?

Hoewel er een scala aan studies bestaat die aantonen dat omega 3-vetzuren helpen bij de preventie van hart- en vaatziekten, spreken sommige studies dat weer tegen. Dat is vooral te wijten aan verschillen in de manier waarop het onderzoek gevoerd werd, bijvoorbeeld het aantal proefpersonen dat deelnam. Bovendien is het ook belangrijk een onderscheid te maken tussen de rol van omega-3 vetzuren in primaire preventie (bij gezonde personen) en secundaire preventie (mensen die al last hebben van hart- en vaatziekten).

Op basis van een overzichtsstudie en een vergelijking tussen de richtlijnen van elf gezondheidsinstanties (onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie van de VN, de Europese Autoriteit van Voedselveiligheid en de Nederlandse gezondheidsraad), stelden wetenschappers richtlijnen op voor de inname van omega-3 (EPA en DHA). Voor de preventie van hart- en vaatziekten is een gemiddelde dosis van 500 milligram per dag optimaal. Patiënten die al last hebben van hart- en vaatziekten raden de gezondheidsinstanties een dagelijkse dosis van 1 gram EPA en DHA aan. Zo kunnen ze de kans op onder andere een hartinfarct en hartfalen verkleinen.

Naast de rol van omega-3 vetzuren in de preventie van hart- en vaatziekten, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat omega 3-vetzuren zouden kunnen helpen tegen prikkelbaredarmsyndroom, maar de resultaten zijn tegenstrijdig. Ook bij artritis zouden ze zwellingen, pijn en stijfheid kunnen verzachten. Een tekort aan het omega 3-vetzuur DHA tijdens de ontwikkeling kan zorgen voor een cognitieve achterstand en visuele beperkingen. DHA-supplementen hebben ook een positieve invloed op prematuur geboren kindjes.

Algen en wieren bevatten omega 3
Gezondheid

Minder vismeel en –olie, minder omega 3

Volgens een studie vuit 2015, is de hoeveelheid omega 3-vetzuren in gekweekte zalm op vijf jaar tijd gehalveerd. In 2010 bevatte een portie van 130 gram Atlantische zalm 3,5 gram omega 3, onze wekelijks aanbevolen portie. Vandaag levert een gelijkaardige portie slechts de helft.

Dat komt omdat de zalm niet zelf die omega 3-vetten aanmaakt, maar ze haalt uit haar voeder: andere zeedieren. Nu de kwekers steeds meer overschakelen op plantaardig voeder, krijgt de zalm minder omega 3 binnen. Een oplossing zou zijn om in het zalmvoeder micro-algen, transgene koolzaadgewassen of andere alternatieve voedselbronnen die omega 3-vetten bevatten, te verwerken. 

We kunnen ook zelf alternatieve bronnen van omega 3 aanboren en bijvoorbeeld leren koken met algen. Andere vette vissen met veel omega 3 zijn makreel, ansjovis en haring.

Zalm mag overigens nog altijd een voedingsmiddel ‘rijk aan omega 3’ genoemd worden. Daarvoor moet het minimaal 80 milligram EPA/DHA omega 3-vetzuren per 100 gram bevatten; zalm bevat nu tussen de 1.000 en 2.000 milligram per 100 gram, dus 12 tot 25 keer zoveel.

artikel

Gezondheid

Omega 3 of nie?

Dat zalm omega 3-vetzuren bevat ontdekten wetenschappers vorige eeuw. Niet minder dan een wondermiddel dat kanker voorkomt en zelfs depressies zou genezen, zo werd geroepen. Allemaal aan de omega 3, dus. Dat was althans de boodschap. En toen staken plots stemmen de kop op die beweerden dat het allemaal onzin was. Hoe zit dat nu? Is zalm zwemmend Prozac of niet meer dan een placebo-te-water?

Matthieu Van Steenkiste

Journalist - Schrijft over voeding, muziek en film.
Zalm is een bron van vitamine D.
Gezondheid

Vitamine D

Zalm, net als andere soorten vette vis, is een van de weinige voedingsproducten die van nature rijk is aan vitamine D. Het lichaam kan zelf ook vitamine D aanmaken, als de huid vaak genoeg wordt blootgesteld aan zonlicht. In Noordelijke streken is er in de wintermaanden te weinig licht om vitamine D aan te maken. In België geldt dat voor de periode van oktober tot en met april, in Noordelijkere landen is die periode langer. Uit voedingsonderzoek blijkt dat ongeveer 90 procent van de Belgische bevolking op het einde van de winter een gebrek aan vitamine D heeft.

Vitamine D helpt het lichaam om calcium en fosfor te absorberen. Die hebben we nodig om botweefsel aan te maken. Studies toonden ook aan dat vitamine D onder andere de groei van kankercellen remt, ontstekingen onder controle houdt en zou kunnen helpten tegen ADHD en depressie. 

Een onderzoek uit 2017 dat meer dan 200 studies rond de gezondheidseffecten van vitamine D vergeleek maakt echter brandhout van het idee dat vitamine D supplementen slikken voor een volwassen persoon ook maar enig gunstig effect heeft. Het is niet omdat ons lichaam een lagere bloedwaarde aan het vitamine bevat, dat supplementen slikken helpt om ziektes gerelateerd aan een gebrek aan vitamine D te voorkomen. 

Volgens de auteurs van de overzichtstudie is het voldoende om genoeg voeding te eten rijk aan vitamine D zoals zalm, boter, margarine en ontbijtgranen. Daarnaast heeft ons lichaam al genoeg aan 13 minuten blootstelling aan zonlicht om in de zomer om in de herfst- en wintermaanden geen gebrek op te lopen. Bepaalde risicogroepen hebben wel baat bij vitamine D-supplementen. Met name zwangere vrouwen, ouderen in instellingen, mensen met osteoporose, kinderen onder één jaar en volwassenen met een maag bypass.

Gezondheid

Salmonella

Anders dan de naam doet vermoeden, komt salmonella zelden voor in zalm. Toch was er in 2012 een uitbraak van de salmonellabacterie in Nederland. De bacterie had zich op het verwerkingsbedrijf in een portie van een machine genesteld als gevolg van onvoldoende hygiëne en was zo op de gerookte zalm terechtgekomen. 1100 mensen raakten besmet en vier oudere patiënten overleefden het niet.

Proefmonsters in een laboratorium.
Gezondheid

Schadelijke stoffen

De dieren die het hoogst in de voedselketen staan, lijden soms het meest onder de schadelijke stoffen in de omgeving. Terwijl die stoffen in lage concentraties voorkomen in hun prooidieren, stapelen ze zich op in het roofdier. Dat heet bioaccumulatie en gebeurt ook in zalm. In het aquatisch milieu gaat het dan bijvoorbeeld over PCB’s, dioxines en zware metalen (bijvoorbeeld kwik).  

Doordat kwekers een deel van de visolie in het voeder vervangen hebben door plantaardige olie, zijn de concentraties van PCB’s en dioxine fel gedaald sinds 1999. In dat jaar kon je best niet meer dan 370 gram zalm eten per week, vandaag is dat 3,5 kilogram. Daarnaast is het tegenwoordig ook mogelijk om schadelijke stoffen uit de visolie te verwijderen.

Volgens een rapport uit 2012 zitten er minder PCB’s en dioxine in gekweekte zalm dan in wilde. De concentraties zijn wel hoger in zalm uit de Baltische regio. Ook de toxische sporenelementen kwik, arseen, lood en cadmium bevinden zich onder de drempelwaarde.

Gezondheid

De laatste jaren kreeg het gezonde image van zalm een deuk. Deze documentaire laat enkele wetenschappers, milieuactivisten en toxicologen aan het woord die uitleggen waarom zalm uit kwekerijen het meest giftige van alle voedingsproducten in Noorwegen is.

Gezondheid

Zalm die niet brandt

De kans dat je in Europa zalm eet die zo giftig is dat het gevaarlijk wordt voor de gezondheid is miniem. Consumentenorganisatie Testaankoop dokterde in 2015 uit hoe erg het met de zalm in Belgische supermarkten gesteld is. Uit de achttien getestte zalmproducten in Belgische supermarkten zaten giftige stoffen maar nergens werd de wettelijke limiet overschreden. Toch is nog onvoldoende bewezen wat het schadelijk effect op lange termijn kan zijn.

Elk jaar verschijnen er weer nieuwe alarmerende berichten over kweekzalm. Recent nog in 2018 waarschuwde een team Britse en Amerikaanse onderzoekers voor hoge dosissen polygebromeerde difenylether in gekweekte zalm uit Schotland en de VS. Die stof werd vroeger gebruikt om meubels minder ontvlambaar te maken. Volgens de onderzoekers krijgen zalmen de stof binnen via voeding, hoewel het sinds 2004 in Europa verboden is omdat het vruchtbaarheidsproblemen, geboorteafwijkingen en zelfs tumoren kan veroorzaken. In China, Thailand en Vietnam zijn hoge concentraties van het gif teruggevonden in rivieren en de bodem, vooral in gebieden waar veel elektronisch afval wordt gedumpt.

Afval