Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Frambozen (Rubus idaeu) en bramen (Rubus fruticosus) zijn de bekendste telgen van een geslacht van meer dan zeshonderd soorten. Ze zijn samengesteld uit honderden schijnvruchten. Wie de stekelige klimstruiken ooit van dichtbij heeft gezien, begrijpt dat ze familie zijn van de roos. Voor teelt op grote schaal worden enkel nog doornloze plantjes gekweekt. Bramen en frambozen worden soms met elkaar gekruist. Hieruit zijn andere rassen ontstaan, zoals de loganbes. Tulameen, de frambozenvariant die bij ons het meest geteeld wordt, is afkomstig uit Canada.
Blauwe bessen (Vaccinium corymbosum) behoren tot een geslacht van meer dan vijfhonderd eetbare soorten, waaronder ook de bosbes (Vaccinium myrtillus) en de veenbes (Vaccinium vitis-idaea). Ze groeien op heideachtige struiken die van zure grond houden. Daarom gedijen ze goed op de Nederlandse veengrond. Blauwe bessen worden vaak verward met bosbessen, een inheemse wilde soort met kleinere vruchten en donkerder vruchtvlees. De gecultiveerde blauwe bes die je bij ons het vaakst vindt, komt oorspronkelijk uit Amerika. Ze groeien in trosjes – vandaar de naam corymb of ‘clustervrucht’ – waardoor ze makkelijk te plukken zijn.
Wilde veenbessen komen in onze streek enkel in de duinen van Terschelling voor. Ze zijn niet inheems en vermoedelijk aangespoeld met een schip uit de VS.
De gele, groene en rode besjes zijn langwerpig en kleiner dan hun populaire gele en groene neef. Vanbinnen zien ze er precies hetzelfde uit, maar ze smaken zoeter en je hoeft ze niet te pellen.
Oorspronkelijk komen ze uit Japan, Noord-China en Siberië. Op voorwaarde dat ze goed met water besproeid worden tegen vorst, zijn ze beter aan onze winter aangepast dan de grote kiwi. De boer kweekt ze meestal op langs een T-vormige structuur om ze te ondersteunen tijdens de groei. Kiwibessen hebben weinig natuurlijke vijanden, al worden katten wel aangetrokken worden door de sterke geur. Ze staan in bloei tussen mei en juli en worden tussen eind augustus tot eind oktober geplukt.
Een puur biologisch bessenras bestaat voorlopig nog niet, in tegenstelling tot bij steenfruit. Vlaamse bioboeren moeten dus net zoals andere telers bij een vermeerderingsbedrijf stekken aankopen die niet biologisch zijn opgekweekt. Ze dragen wel het biolabel omdat ze volgens de regels van de biokunst geteeld zijn. Dat betekent net zoals alle biofruit in Europa, verplicht in volle grond, met natuurlijke bemesting en non-chemische bestrijdingsmiddelen.
Recent werden in een oud regenwoud in Patagonië, dat vandaag enkel nog aan de fossielen van plantresten te herkennen is, de overblijfselen van een 52 miljoen jaar oude bes gevonden. Het fossiel is de voorouder van physalis of lampionplant, de oranje bes met fragiele blaadjes die we bij ons tijdens de feestdagen soms eten, en de tomaat. Omdat ze enkel in Mexico en Zuid-Amerika overleeft, vind je physalis vandaag nauwelijks in de winkel. Daar stak een Amerikaans geneticus een stokje voor. Met de techniek CRISPR/Cas9, die eerder al werd toegepast op tomaten en champignons, paste hij het genoom aan zodat ze overal kan groeien. Op die manier wordt physalis straks in Amerika misschien populairder dan de blauwe bes. In Europa zal het waarschijnlijk zo’n vaart niet lopen omdat de voedselwaakhond streng is voor genetisch gemanipuleerde producten.
Onderstaand diagram illustreert hoe Vlaamse bessen geteeld worden. Meer dan zes op tien groeit in open lucht, meestal extra beschermd onder een plastic tunnel. Vaak zijn het boeren die daarnaast ook andere fruit- of groente telen. Enkel het grijze stukje taart (35,5%) verwijst naar het beperkte aantal bessen dat in serres gekweekt wordt, de rest groeit op onder de blote hemel (met of zonder tunnel). Dat is amper één procent van de totale glastuinbouw in Vlaanderen en opvallend minder dan aardbeien die vaker als kasplantjes opgroeien.
Serres verwarmen, verlichten en verluchten kost veel energie. Omdat maar 6,5 procent van het energieverbruik in Nederlandse serres duurzaam is, sloot de overheid in 2014 met boeren een meerjarenplan af om de CO₂-uitstoot tegen 2020 te beperken tot 4,6 megaton (4,6 miljard kilogram) en tegen 2050 helemaal geen CO₂ meer uit te stoten. Op basis van het laatste monitoringsrapport ziet het ernaar uit dat Nederland dit doel waarschijnlijk niet zal halen en landbouwbedrijven vanaf 2050 zullen moeten bijbetalen om meer CO₂ uit te stoten dan eigenlijk de afspraak was.
Matthieu Van Steenkiste trok voor het Tracé van Tomaat de serres in en schreef een artikel over duurzame innovaties in de Vlaamse glastuinbouw.
Sommige telers bewaren een deel van hun jonge plantjes een tijdje in een koelcel. Dat brengt ze in een winterslaap en stelt het begin van de bloeiperiode uit tot wanneer de boer ze er weer uithaalt. De ideale temperatuur en planning hangt af van de soort. Bij bramen gaat de helft van de opkweek rond half november de koelkast in en komt tussen kerstmis en nieuwjaar terug naar de productieserre. Van mei tot begin juli kan de boer daar bramen van oogsten. De rest gaat ten laatste in februari tot juli de frigo in en levert in het najaar verse bramen af.
Een kilogram frambozen heeft ongeveer 413 liter water nodig om te groeien. Dat is meer dan aardbeien (347 liter per kilogram) of ananas (83 l/kg) maar minder dan appels (822 l/kg). Die hoeveelheid is zeker klein in vergelijking met pakweg vlees of gebrande koffie (>20.000 l/kg). Toch zit er per bessensoort behoorlijk veel verschil op. Ook de omgevingsfactoren spelen mee.
Deze figuur vergelijkt hoe dorstig de meest geteelde soorten wereldwijd gemiddeld zijn ten opzichte van elkaar. Daar zit ook regenwater bij, weergegeven als de groene waterafdruk. De blauwe voetafdruk is het water dat de boer uit de grond en het oppervlak haalt en via irrigatie toevoegt en grijs is afvalwater.
Blauwe bessen schieten uit, vooral wat irrigatie betreft via grond- en oppervlaktewater. Dat komt omdat blauwe bessen meer nog dan andere soorten van zure en vochtige grond houden. De grafiek houdt rekening met globale cijfers. De grootste teeltgebieden van deze bes in de wereld bevinden zich in een omgeving waar er weinig neerslag valt, de grond erg droog is en ook in de winter gesproeid moet worden om de struiken tegen vorst te beschermen, zoals in Noord- en Zuid-Amerika. Blauwe bessen hebben van alle bessen de meest ondiepe wortels waardoor ze het weinige water dat in de droge grond van deze gebieden amper aanwezig is, niet vanzelf kunnen opnemen. Daarom wordt er fors geïnvesteerd in ingenieuze sproeisystemen die water uit de grond oppompen.
Ook bessentelers hadden last van de extreem droge zomers in 2017 en 2018 die officieel als landbouwramp erkend werden. Dat probleem is op dit moment (2020) nog steeds niet weggewerkt. Zo blijven de Vlaamse grondwaterpeilen laag tot zeer laag voor de tijd van het jaar, vooral in Limburg waar de meeste Vlaamse bessen groeien. Om dat in de toekomst te voorkomen, zet Vlaanderen fors in op alternatieve waterbronnen.
De overheid kwam met een Actieplan voor Land- en Tuinbouw 2019-2023. Dat moet boeren helpen om altijd over voldoende water te beschikken, via allerlei ingenieuze systemen die regen, grond- en oppervlaktewater opvangen en hergebruiken.
De kans is groot dat bessen die je in de winter koopt uit het Spaanse Asturië komen. Die regio is één van de grootste exporteurs van zacht fruit in Europa en kampt met problemen om water voor irrigatie te vinden. Boeren graven er al jaren illegaal waterputten. Het
grondwaterpeil staat er momenteel zo laag dat regen het nooit meer kan
vullen en duizenden hectare natuurgebied bedreigd wordt.
Bessen houden van zure grond die in Vlaanderen, in tegenstelling tot in Nederland, niet overal aanwezig is. Daarom worden ze bij ons vaak op substraat gekweekt in plaats van in volle grond. Een mengsel van turf, pijnboomschors en aarde zorgt voor een optimale zuurstofcirculatie en geeft de wortels genoeg water zonder ze te verdrinken.
De turflaag bestaat uit witveen afkomstig uit kwetsbare natuurgebieden dat bij ontginning CO₂ in de atmosfeer loslaat dat anders in de grond zou blijven zitten. Duurzame alternatieven zoals compost en hout bestaan, maar een omschakeling is niet evident omdat het hele teeltsysteem erop afgestemd is. Enkele frambozenkwekers experimenteren met substraat van kokosvezels. Dat is makkelijk op zuurpeil te houden en minder vervuilend dan veen, maar de vezels moeten helemaal uit India getransporteerd worden.
Omdat alle biobessen in Europa verplicht in volle grond groeien, plant een bioboer zijn stekjes op verhoogde ruggen. Zo staan de plantjes niet in het nat en blijven de wortels goed verlucht zodat vaak voorkomende wortelziekten en schimmels geen vrij spel krijgen. Dat is vooral bij frambozen belangrijk, omdat die een zwakker wortelgestel hebben dan andere bessen.
Aangezien bessen oppervlakkig wortelen, heeft een bioboer weinig voorbereidingswerk aan de bodem. Het grootste werk is ervoor zorgen dat de bodem zuur genoeg is zodat de bessen goed kunnen groeien, maar ook weer niet te zuur, want dat verhindert de opname van voedingsstoffen tast de wortels aan. Waar het evenwicht ligt, hangt af van de soort. Zo hebben blauwe bessen graag heel zure, vochtige gronden terwijl frambozen en bramen daar net een hekel aan hebben.
Om het teveel aan zuur en vocht weg te werken, voegt een frambozenteler bijvoorbeeld compost of zuur-neutraliserende kalk toe aan de grond. Voor blauwe bessen is de bodem op veel plaatsen in Vlaanderen juist niet zuur genoeg, omdat er veel kalk in zit dat zuur neutraliseert. Traditionele boeren lossen dit op door kunstmest aan het gietwater toe te voegen. Omdat biologisch mest niet hetzelfde zuur-makende effect heeft en kunstmest een no go is, harken sommige bioboeren aarde tussen hun planten die vooraf is bewerkt is met beendermeel of zwavel en een bacterie die van nature in zure grond zit.
De meeste bessen zijn zelfbestuivend, maar kruisbestuiving levert sterkere planten op die meer vruchten dragen. In de natuur brengen bijen en hommels stuifmeel
uit een vruchtbare bloem in de bloem van een ander plantje van het
andere geslacht. Voor hun voortplanting hebben bessen dus geen hulp van
de mens nodig, maar als er meerdere soorten in de omgeving aanwezig
zijn, geldt de wet van de sterkste. Daarom plant de boer één tot drie
variëteiten van dezelfde bessensoort naast elkaar, zodat de sterkste
plantjes zich met elkaar kruisen.
Om het natuurlijke bestuivingsproces te versnellen en hun opbrengst nog meer te vergroten, huren sommige boeren één tot vijf bijenvolken per hectare in wanneer de plantjes in bloei staan. In België werd de bijdrage van bestuivende insecten aan de landbouwopbrengst in 2019 geraamd op 251,6 miljoen euro, of 11% van de totale landbouwproductie.
Alleen gaat het wereldwijd niet goed met de bijenvolken. Ook in
Nederland en Vlaanderen hebben niet alleen wilde bijen en hommels, maar
ook gedomesticeerde soorten zoals de honingbij (Apis mellifera)
het moeilijk om de winter te overleven. In Nederland zijn vandaag meer
dan de helft van de bijensoorten met uitsterven bedreigd. Een van de
oorzaken is de toename van exotische parasieten, zoals de varroamijt. Maar ook de intensieve landbouw, pesticiden en minder onkruid spelen een belangrijke rol.
Twaalf telers van blauwe bessen uit Duitsland en de Benelux vroegen een denktank om een applicatie te ontwikkelen die onkruid tussen bessenstruiken detecteert en herkent op basis van vooraf ingestelde afbeeldingen. Dat maakt bestrijding van de meest voorkomende woekeraars tussen blauwe bessen sneller, efficiënter en duurzamer.
De onderzoeksgroep wil nog dit voorjaar een andere applicatie testen om de bloemzetting met dronebeelden nauwkeuriger in kaart te brengen. Zo kunnen ze gericht voorspellen hoe groot hun oogst precies zal zijn, wat helpt om realistische afspraken te maken met supermarkten. Nu is dat nog vaak nattevingerwerk. Zowel bij een tekort als bij overproductie maakt de boer verlies.
Bij steenvruchten zoals abrikozen en kersen zitten de pitjes in een harde steen verstopt, die loskomt van het vruchtvlees en opent als ze rijp zijn. Bij bessen is dat anders en zitten de pitten vast in de vrucht. Om zich in de natuur te vermeerderen heeft een abrikoos geen hulp nodig, de pitjes komen automatisch in de grond terecht als rijpe vruchten van de boom vallen en rotten. Wilde bessen zijn wel afhankelijk van vogels en andere dieren die de pit verteren en verspreiden. Bij ons gebeurt dat via spreeuwen, merels en lijsters. Bessen in je tuin of boerderij zijn ook goed voor koolmeesjes.
Te veel vogels is ook niet goed. De Scandinavische pestvogel (Bombycilla garrulus) bijvoorbeeld komt af en toe ook bij ons bessen smullen als er in de toendra niet genoeg staan. Vooral teelt in open lucht is kwetsbaar. Om daar vanaf te komen, spannen boeren een net. Daarnaast zijn er ook vogelverschrikkers, knalapparaten en middeltjes als bitterzout die over de planten worden gesproeid.
Omdat ze een belangrijke rol in het ecosysteem hebben, zijn bessen prominent aanwezig in boslandbouw die ook bij ons steeds meer in opmars is. Dat bootst het meerlagige ecosysteem en de wisselwerking tussen planten en dieren in een bos na.
Maak in deze documentaire kennis met de ‘luie’ tuin van een Britse boer. Wat 25 jaar geleden nog een uitgerangeerd veld was, is nu – met slechts een paar uurtjes werk per maand – een lucratief voedselbos met meer dan 500 eetbare planten.
Een voedselbos is een specifieke vorm van boslandbouw, net zoals bostuinen, pluktuinen en forest farms. Ook in Vlaanderen en Nederland worden voedselbossen aangeplant, zoals deze tuin in Brugge. De Volkskrant volgde in 2018 een jaar lang een indrukwekkende voedselbos in het Nederlandse Ketelbroek.
Het voedselbos steekt op steeds meer plaatsen de kop op. In Nederland staat het fenomeen zelfs op de politieke agenda. Met de Green Deal Voedselbossen hebben onder meer overheden en beleidsmakers zich uitgesproken om het areaal voedselbossen in Nederland flink te vergroten. Ook Vlaanderen krijgt langzaam maar zeker interesse. De vraag is: moeten we al die voedselbossen wel willen?
Niet alle bessen groeien in een boerderij. Europa bezit ongeveer dertien miljoen hectare aan wilde soorten. In Scandinavië, waar het te koud is om ander fruit te telen, zijn wilde bessen al honderd jaar een belangrijk exportproduct.
Finland oogst naar schatting jaarlijks vijftig miljoen kilogram wilde bessen, dat is meer dan tien kilogram per Fin. Vooral de Chinezen en Japanners zijn er verzot op. Elk jaar zakken duizenden seizoenarbeiders af naar de Finse bossen, vooral Russen, Oekraïners en Thai. Een wet bepaalt dat wat in de natuur groeit van iedereen en van niemand is. Sinds Finse bedrijven in opspraak kwamen voor mensensmokkel, staat het vrijheidsrecht en uitkeren van werkvisa voor seizoensarbeiders onder druk.
Een kilogram bessen stoot gemiddeld tussen de 0,27 en 0,55 kg CO₂-equivalenten uit. De Britse omroep BBC ontwikkelde op basis van een onderzoek aan de universiteit van Oxford een applicatie die het iets concreter maakt. Twee maal per week een handvol bessen eten, het Britse gemiddelde dat een stuk hoger ligt dan het Vlaamse, zou in een jaar tijd overeenkomen met een uitstoot van 12 kg CO₂-equivalenten. Met andere woorden: 50 kilometer met de wagen rijden of twee dagen je huis verwarmen. Twee keer per week een appel eten, is zes keer minder belastend.
Deze grafiek vergelijkt de gemiddelde uitstoot van bessen met die van andere producten. Bij elke vergelijking is het goed om in het achterhoofd te houden dat we gemiddeld niet van alle producten evenveel eten. Zo is een portie vlees gemiddeld 100 à 150 gram, maar eten we vaak meer dan één keer van een bakje frambozen van 125 gram.
Teelt in kassen verslindt energie, maar ook tunnels zijn vervuilers. Het plastic waaruit ze opgetrokken zijn, het veen in substraat en PVC voor bemesting- en irrigatiebuizen hebben zelfs een grotere milieu-impact dan het elektriciteits- en dieselverbruik van koelcellen en tractoren, concluderen een Italiaanse en Britse studie.
Dit diagram toont waar in het teeltproces van Italiaanse blauwe bessen de grootste uitstoot van broeikasgas plaatsvindt.
Anders dan je zou verwachten zorgt het elektriciteitsverbruik van de koelcellen (5%) waar bessen na de oogst in terechtkomen maar voor een beperkte uitstoot in vergelijking met alles wat bij de teelt zelf komt kijken. De grootste uitstoot is afkomstig van het plastic, de mulch en worteldoeken die de boer op de grond legt om het veld klaar te maken, gevolgd door kunstmeststof, tunnelconstructies in plastic, en het veen in substraat.
Verse frambozen in de winter komen beter uit Spanje dan uit de verwarmde kassen in Nederland, tenzij ze met het vliegtuig aankomen. Dat concludeert een Zwitserse studie die de uitstoot van broeikasgassen tussen 34 fruitsoorten van veld tot bord vergeleek. Transport met de vrachtwagen of per boot, zoals de bessen die uit Spanje komen, bepaalt maar tien procent van de totale uitstoot. Kiezen voor in open lucht geteeld en lokaal en seizoensgebonden fruit is volgens de Zwitserse onderzoekers de keuze waar je de planeet de grootste dienst mee bewijst. Die regel geldt niet voor bessen die van heel ver zijn ingevlogen, zoals Chili of Peru. Het transport bepaalt in dit geval wel het totaalplaatje.
Wie zijn boodschappenlijstje aan het klimaat wil aftoetsen, kan de groente- en fruitkalender van Milieu Centraal raadplegen. Die is gemaakt voor de Nederlandse consument, maar even relevant in Vlaanderen.
...afgesloten van daglicht in een vervuilde megastad. De verticale stadsboerderij van Sustenir
in Singapore haalt maandelijks 600 kilogram aardbeien op en is al druk
in de weer met de eerste plantages blauwe bessen en goji’s. Ze
groeien niet in aarde, maar op water in rijen boven elkaar en krijgen
hulp van slimme LED-technologie en een leger bijen dat permanent in het
lab woont. De bessen hebben 127 keer minder plaats en 95 procent minder water nodig dan bessen die in volle grond of in kassen opgroeien. De hoge energiefactuur wordt gecompenseerd de broeikasgassen en voedselverspilling die uitgespaard blijven door de keten te verkorten.
Tegen 2050 zou naar schatting tachtig procent van het voedsel dat wereldwijd geproduceerd wordt, in steden verbruikt worden. Volgens grondlegger Dickson Despommier is verticale stadslandbouw de enige manier om de groeiende wereldbevolking op een duurzame manier te kunnen blijven voeden. In Eindhoven groeien al de eerste kroppen sla op een verticale boerderij.
Voorlopig loopt Vlaanderen nog achter. Onze eerste grote indoor verticale boerderij zag in 2019 het licht. PLNT kweekt op afgesloten containers op het Zuid in Antwerpen volledig CO₂ neutrale kruiden en bladgroenten, voornamelijk voor restaurants. Een team van Belgische ingenieurs paste ook de principes van Despommier toe om brood te bakken op Mars. Met hun ereplaats in het oerdieet van de mens, zouden bessen niet misstaan op de intergalactische menukaart mocht Mars SpaceX ooit van de grond komen.
Gemiddeld vijftien procent van het fruit in België gaat verloren aan blutsschade, vooral onderweg. Met hun dunne schil zijn bessen extra gevoelig. Om het transport en de sorteermachines zo schokbestendig mogelijk te maken, doet de fruitsector simulatietesten met virtueel fruit en algoritmes. Die wetenschappelijke orakels bestaan voorlopig nog niet voor bessen. Sommige vrachtwagens zijn wel uitgerust met speciale sensoren.
Bessen uit een ander continent komen vaak met het vliegtuig tot bij ons. Omdat ze beperkt houdbaar zijn, moeten ze zo snel mogelijk naar de winkel. Een kilogram bessen uit Chili of Peru met het vliegtuig vervoeren stoot veertig tot vijftig keer meer broeikasgassen per kilometer uit dan per boot uit Spanje en 35 keer meer dan per trein of met de vrachtwagen uit Polen. Daarom zijn ze ook de minst duurzame keuze.
Canadese grizzlyberen. Eén grizzly eet gemiddeld 200.000 buffalobessen per dag om zich voor te bereiden op zijn winterslaap. Door klimaatopwarming schuift het bessenseizoen op en raakt de biologische klok van de beer in de war. Wetenschappers voorspellen dat de bes tegen 2080 tot vijf weken vroeger rijp zal zijn dan nu. Dat is een ramp voor de grizzly, die nu al met uitsterven bedreigd is.
Sommige boeren doen extra inspanningen om op alternatieve manieren hun bessen te beschermen tegen vraat, schimmels en wortelziekten. Zowel in de gangbare als in de biologische teelt is voorkomen in plaats van genezen steeds vaker het motto. Waar mogelijk natuurlijk, want bessen blijven extra gevoelig en de lat bij veilingen en supermarkten ligt hoog.
In het voedselbos en zelfpluktuinen gelden andere regels, die van de natuur. Deze tuinbouwconcepten volgen de principes van permacultuur, waar mét in plaats van tégen de natuur wordt gewerkt en bestrijdingsmiddelen uit den boze en bovendien niet nodig zijn. Zo kan een vervelende bezoeker als de bloedblaarluis, die elk jaar tussen mei en juni aalbessen verslindt, andere nuttige insecten als sluipwespen, die een belangrijke rol spelen bij de voortplanting van andere soorten, aantrekken. Elke plaag is voor de bostuinbouwer een nieuwe potentiële pagina in het ecosysteem.
In Vlaanderen gaat naar schatting gemiddeld vijftien procent van de bessen verloren. Omdat ze beschadigd zijn bij de oogst, aangetast door schimmels en insecten of niet het juiste formaat hebben, aanvaarden veilingen ze niet. De ergste misbaksels blijven aan de struik hangen, of komen terecht in veevoeder of op de composthoop. De verliezers die niet ziek zijn, maar ook goed genoeg voor de versmarkt, worden vaak aan spotprijzen als tweedekeusbessen aan de verwerkingsindustrie verkocht.
Op jaarbasis wordt het verlies in heel Europa rond de 300.000 ton geschat. Dat is een indrukwekkende hoeveelheid waar boeren weinig of niets aan verdienen. Een team Belgische onderzoekers, telers en fabrikanten zoekt in nieuwe innovaties en de circulaire economie naar antwoorden om meer uit vergeten bessen te halen. Gefermenteerd tot puree en vacuüm verpakt zijn ze bijvoorbeeld voor de verwerkingsindustrie meer waard. Niet alleen win-win voor de boer, maar ook voor de planeet.
Het Lokerse bedrijf Eco Treasures ontwikkelde een innovatieve machine die hoogwaardige olie uit bessenpitjes perst. De pitten krijgt het bedrijf van sapfabrikanten die er zelf niets mee doen. Zowel de olie als perskoek uit die restroom zijn waardevolle materialen voor de cosmetica-industrie. Uit de perskoek worden bijvoorbeeld microparels gemaakt als duurzaam alternatief voor het microplastic dat in douchegel zit en in de zee terechtkomt.
Alternatief verpakte bessen in hout, pulpschalen of karton vervuilen minder dan de klassieke plastic bakjes, maar zijn duur en niet zo praktisch. Sap van geblutste bessen laat makkelijk onaantrekkelijke sporen na. Omdat je ze van dichtbij zou kunnen inspecteren zit er bovendien onvermijdelijk toch een plastic venster in. Dat is vaak gemaakt uit hetzelfde composteerbaar plastic als de alternatieve plastic tasjes uit de supermarkten. Hun afbreekbaarheid valt enorm tegen, zo stelden Britse onderzoekers vast. Zelfs na drie jaar onder de grond of in zee kan je in sommige van die tasjes nog twee kilogram boodschappen stoppen.
