Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Platvissen zoals schol en tong woelen zich in de zeebodem, wat maakt dat ze moeilijker te vangen zijn dan vissen die in scholen de open zee opzoeken. Bodemsleepnetten zoals de boomkor zijn de efficiënte vismethode voor deze soorten, maar ze hebben een grote impact op het leven in zee. Een belangrijk en controversieel element in de herziening van het Europees Gemeenschappelijk Visbeleid in 2014 is de zogenaamde aanlandingsplicht. Die verplicht vissers om alle vissen waarvoor quotaregelingen gelden aan land te brengen, ook te kleine, ondermaatse exemplaren of soorten waarop vissers zich niet richten. Een fundamentele ommezwaai, want voorheen gold de regel om ondermaatse vis en andere bijvangsten zo snel mogelijk weer in het water te gooien.
Het doel van deze maatregel is om vissers te stimuleren om bijvangsten zoveel mogelijk te beperken en zo verspilling en onbedoelde schade aan het mariene milieu te beperken. De maatregel werd in fases ingevoerd, en sinds 2019 geldt de aanlandingsplicht ook voor de vangst van schol en tong. De aanlandingsplicht kan maar op weinig begrip rekenen binnen de platvisserij. Ondermaatse vis die wordt aangeland mag niet verkocht worden voor menselijke consumptie, zelfs al gaat het om commerciële soorten.
De regeling kwam er omdat teruggegooide vis (te) zelden overleeft. Eerder onderzoek naar de overlevingskansen van te kleine bijvangst van schol en tong stelden een overlevingspercentage van minder dan tien procent vast. Deze cijfers gelden voor de vangst van platvis met de traditionele boomkor. Bij pulsvisserij ligt de overlevingskans iets hoger, veertien procent voor schol en negentien procent voor tong. Maar sinds 2021 mag pulsvissen niet meer en gebeurt de vangst van platvis weer met de boomkor.
Voor de bodemvisserij is bijvangst beperken haast onmogelijk. Platvissen zwemmen niet in scholen, maar leven individueel op de zeebodem, waar ze zich vaak nog eens ingraven. Er zijn een aantal technische aanpassingen, maar hun impact is beperkt. Grotere mazen of ontsnappingsgaten in het net helpen, maar vissers verliezen ook een deel van de gewenste vangst. Het in kaart brengen van gebieden op zee waar bijvangst hoger ligt, of het tijdelijk sluiten van deze zones zijn een optie.
De verandering van het klimaat laat zich sterk voelen in de Noordzee. Omdat de Noordzee relatief ingesloten en ondiep is, warmt het water sneller op dan in de open oceanen. In de voorbije 45 jaar steeg de temperatuur van het water met 1,67 graden, tegenover een gemiddelde van 0,74 graden in de oceaan. Dat lijkt nog steeds weinig, maar voor het leven in zee maakt een graad een wereld van verschil. Een ander aspect is verzuring. De klimaatverandering wordt veroorzaakt door een verhoogd CO2-gehalte in de atmosfeer. Zeewater neemt ook CO2 op, die opname houdt ongeveer gelijke tred met de stijging van CO2 in de atmosfeer. Dat CO2 reageert met het water, wat ervoor zorgt dat de zee verzuurt. Door de stijging van CO2 in de atmosfeer is de zuurtegraad van de Noordzee sinds 1970 met zeventien procent toegenomen.
Deze abiotische (niet-levende) veranderingen hebben grote gevolgen voor het leven in zee, gevolgen die zich steeds duidelijker aftekenen. Een verhoogde zuurtegraad maakt dat dieren met een kalkskelet zoals schelpdieren en sommige soorten plankton minder goed groeien, omdat het zuurder water hun kalkskelet oplost.
Plankton, een verzamelnaam voor zowel dierlijke als plantaardige micro-organismen in het water, vormt de basis van het voedselweb in zee. Veranderingen in de aanwezigheid van plankton hebben dus grote gevolgen doorheen de ganse voedselpiramide. Het risico bestaat dat sommige vissoorten niet meer genoeg voedsel vinden op het moment dat ze dat het meest nodig hebben.
De opwarming van het zeewater doet vissoorten die van koud water houden opschuiven naar het noorden. De hogere temperatuur maakt dat het voortplantingssucces van noordelijke, koudeminnende soorten afneemt, en dat van zuidelijke soorten net toeneemt.
Bij soorten zoals schol is de voortplanting en de metamorfose naar een platvis afhankelijk van de temperatuur van het water. Wat de klimaatverandering precies zal betekenen voor schol in de Noordzee valt af te wachten. Schol vertoefde gedurende zijn eerste levensjaar normaal gezien in de wadden, ondiepe zones vlakbij de kust. Het aantal jonge schol in deze zones is echter sterk afgenomen, wat mogelijk het gevolg is van een toegenomen temperatuur van het zeewater. Warm water bevat ook minder zuurstof, en zeker grotere schollen kunnen hierdoor in ademnood geraken. Als roofvis is schol afhankelijk van prooidieren die elk op hun manier op het opwarmend water reageren. Het valt dus te verwachten dat schol koudere waters zal opzoeken.
Vis vraagt doorheen de keten koeling, vanop de boot tot bij de consument in de koelkast. Een gekoelde keten slurpt energie. Een aantal technische maatregelen kunnen het energieverbruik bij de verwerking verminderen. Het precies afstellen van koeling bijvoorbeeld, zodat ruimtes niet kouder dan nodig zijn. Of het werken met luchtsluizen om warmere lucht uit gekoelde ruimtes te houden. De visverwerkende industrie produceert behoorlijk wat restwarmte die door middel van warmtepompen gerecupereerd kan worden.
Over het aandeel van transport in het totale energieverbruik van voedsel bestaat veel discussie. Schattingen hierover lopen sterk uiteen, en zijn afhankelijk van er precies mee in rekening wordt gebracht. Dat gekoeld transport veel energie vraagt is echter duidelijk. Een vrachtwagen met een koelwagen verbruikt tot twintig procent meer diesel dan een gewone truck.
Ondanks regionale verschillen staan de populaties schol er goed voor, zeker in de Noordzee, meteen de belangrijkste visgrond voor deze soort platvis. Verschillende consumentengidsen die de duurzaamheid van vis beoordelen geven schol groen licht. Al valt er een belangrijke kanttekening te maken. De scholvisserij heeft te maken met een zeer hoge bijvangst. Kwetsbare soorten zoals haaien en roggen raken mee in de netten verstrikt, net als ondermaatse schollen. Die voldoen niet aan de minimumgrootte die Europa oplegt omdat ze te jong zijn. Het wegvissen van jonge exemplaren doet de visbestanden geen goed, want de dieren krijgen de kans niet zich voort te planten. (zie Vangst) Vandaar dat consumenten wordt aangeraden te kiezen voor exemplaren groter dan dertig centimeter. Vissen van dergelijke grootte hebben al minstens een keer de kans gehad om te paaien.
Voor consumenten op zoek naar duurzame vis is het soms moeilijk keuzes maken. De Europese regelgeving verplicht gedetailleerde informatie op de etiketten van vis. Die bevat info over de soort, de oorsprong ervan en de vistechniek. Een eerste vraag is of de vis in kwestie bedreigd is. Voor schol is dat niet het geval, de vis heeft een groene status, wat wil zeggen dat de stock gezond is.
De methode van vissen maakt een verschil. De gemengde vangst van schol en tong die gebruik maakt van boomkornetten is minder duurzaam dan schol gevist met twinrig-netten. Verder is het belangrijk om te checken zijn of de vis een ecolabel draagt. Er bestaan verschillende keurmerken, maar het blauwe MSC-label geldt als het meest betrouwbare.
Een van de controversiële besluiten van het MSC gaat over de scholvisserij. In 2019 besliste het MSC om de vangst van de platvissen tong en schol met de boomkor in de Noordzee als duurzaam te certificeren. Beide soorten zijn belangrijk voor de Belgische en Nederlandse visserij. Belgische vissers hebben altijd met de boomkor of andere sleepnetten op schol en tong gevist, en in Nederland maakt het verbod op pulsvisserij dat vissers weer op de boomkor zijn overgeschakeld. Net die omstreden methode werd door het MSC als duurzaam bestempeld.
De nadelen van de boomkor en andere types sleepnetten zijn echter al lang gekend. Het verstoren en beschadigen van de bodem, veel bijvangst, ook van kwetsbare soorten als haaien en roggen, en een hoog brandstofgebruik. In de Noorse wateren zijn boomkorschepen alvast niet meer welkom, en ook de EU overweegt een verbod op vismethodes die de bodem omwoelen in kwetsbare gebieden.
Mariene biologen en natuurorganisaties plaatsen vraagtekens bij de toekenning van het MSC-label aan de boomkorvisserij op tong en schol. Het WWF heeft zelfs formeel bezwaar aangetekend tegen de beslissing. Hun argumentatie luidt dat het MSC de ecologische impact van kleinere eenheden binnen de visserij afzonderlijk beoordeelt, en niet hun gezamenlijk effect op de zeebodem en het leven in deze zone. Ook zou de definitie van duurzaamheid die het MSC hanteert te eng zijn. Brandstofverbruik, dat bij de boomkorvisserij erg hoog ligt, wordt bijvoorbeeld niet in rekening gebracht.
Wel benadrukt het WWF dat de organisatie ondanks hun punten van kritiek achter het MSC blijft staan. Want het label heeft wel degelijk een positieve impact, al reikt die misschien minder ver dan milieuorganisaties zouden willen. De traceerbaarheid van gelabelde vis zorgt voor meer zicht op wat er in de keten gebeurt, en veranderingen richting een meer duurzame visserij die het MSC oplegt, sijpelen door naar andere vissers en overheidsinstanties die toezien op de visvangst.
Schol is een echte Noordzeevis, en dus een uitstekende keuze voor wie kiest voor lokale vis. Vis van bij ons heeft een aantal voordelen op vlak van duurzaamheid. Hoewel er nog ruimte is voor verbetering, zijn er de laatste twintig jaren belangrijke stappen gezet om de visserij in de Noordzee te verduurzamen. De meeste visbestanden, ook schol, zijn erop vooruitgegaan. Die shift naar een meer verantwoorde visvangst staat elders in de wereld minder ver. Een meer lokale visconsumptie scheelt ook in de energie die nodig is voor het transport. Vis wordt gekoeld vervoerd, en dat vreet energie. Bovendien helpt het de visserijsector om het hoofd boven water te houden.
Een vis zelf levert niet veel afval op, en wat overblijft aan graten en kop mag gewoon bij het GFT-afval of de composthoop, al is het opletten voor geurhinder of ongedierte bij composteren thuis. Visfilet ligt vaak in de winkel op een piepschuim schaaltje, gemaakt van EPS. Dit materiaal, geëxpandeerd polystyreen wordt gemaakt van fossiele brandstoffen. In principe valt EPS te recycleren. Maar vaak belandt het toch in de verbrandingsoven, of worden er producten van gemaakt die op hun beurt in de afvalverbrander terecht komen. In de keten tussen vangst en consument wordt er wel geëxperimenteerd met kartonnen verpakking beschermd met een dunne plastic coating voor diepgevroren vis.
Het afval dat overblijft na het verwerken van vis kan best nuttig aangewend worden. Gespecialiseerde bedrijven verwerken het tot verschillende producten. Voeder voor kweekvis bijvoorbeeld, in de vorm van vismeel, of dierenvoeding. Maar ook meer hoogwaardige toepassingen zoals visolie en andere omega-3 voedingssupplementen behoren tot de mogelijkheden.
