Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Kie-noo-waa, kwien-wa, kien-wa of kwie-noo-waa? Volgens de website van de Universiteit van Wageningen spreek je het uit als kien-wa, volgens VRT Taalnet is het kie-noo-waa. VRT merkt wel op dat de Spaanse uitspraak kien-wa is.
Quinoa ontstond in de buurt van het Titicacameer in Peru en Bolivia en verspreidde zich naar Colombia, Ecuador, Argentinië en Chili. De lokale bevolking kweekt quinoa al 5000 tot 7000 jaar lang. Archeologen troffen resten van quinoa aan in tombes in Peru en Chili. Door selectief te kweken, vergrootten de boeren de zaden en de stengel van de plant. Ook de zaden werden kleurrijker.
Quinoa wordt voornamelijk in Zuid-Amerika verbouwd, overwegend door kleinschalige familieboerderijen. De productie is het hoogst in Peru, met Bolivia op de tweede plaats.
Van de 26.000 ton quinoa die Europa in 2016 importeerde, kwam 97 procent uit Peru en Bolivia. De productie in Ecuador is in vergelijking met de andere twee landen maar bescheiden. De teelt buiten die drie landen is zelfs zo laag, dat de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties er geen cijfers van weergeeft.
Deze kaart toont de globale productie van quinoa. Op veel plaatsen experimenteert men met quinoa, maar Peru en Bolivia staan ver op kop. Pas sinds 1980 wordt quinoa ook gekweekt in landen buiten het natuurlijke verspreidingsgebied (Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Chili, Argentinië).
Het aantal landen dat quinoa teelt groeide van acht in 1980 tot 75 in 2014. Twintig andere landen zaaiden in 2015 voor het eerst.
Doorheen de tijd kweekte de bevolking in de Andes verschillende variëteiten, aangepast aan de lokale omstandigheden of voor verschillende toepassingen. ‘Chullip’ is bijvoorbeeld meer geschikt voor in de soep, ‘Coytos’ is dan weer prima om bloem te maken. De quinoateelt was versnipperd en elk dorp had zo zijn eigen specifieke omgeving qua droogte, zoutgehalte in de bodem en hoogteligging.
Dankzij die eigenschappen, kan quinoa groeien op plaatsen waar geen enkel ander gewas gedijt, zoals op de Uyuni zoutvlaktes in Bolivia. Elke variëteit heeft zijn eigen sterktes omdat ze aangepast zijn aan de soms extreme lokale omstandigheden. ‘Utsaya’ kan een hoog zoutgehalte trotseren, terwijl ‘Witullas’ en ‘Achachinos’ beter bestand zijn tegen de kou en ‘Kcancollas’ de droogte weet te weerstaan.
Quinoa groeit ook in Nederland. De boer zaait tussen eind maart en begin mei, afhankelijk van de bodemtoestand. Hij oogst tussen eind augustus en eind september, waarbij het precieze tijdstip afhangt van het weer tijdens het groeiseizoen, het ras en het tijdstip van zaaien. Sinds 2015 is de Nederlandse quinoa te koop in de supermarkten.
Ook België begon in 2014 quinoa te telen. De Belgische quinoa van de reguliere teelt, ligt sinds oktober 2017 in de rekken. De biologische quinoa is al langer te koop, onder de naam graine de curieux. In de supermarkt vertegenwoordigt onze eigen quinoa voorlopig slechts een minuscuul aandeel van alle quinoa in het aanbod.
Volgens een rapport van het Centrum te Bevordering van de Import (CBI), is het waarschijnlijk dat de quinoamarkt in de toekomst alleen maar zal groeien. Verwacht wordt dat het een status krijgt die vergelijkbaar is met die van speciale luxerijstsoorten zoals Basmati. De productie in de oorspronkelijke regio, de Altiplano, zal de consumptie niet kunnen bijhouden op een duurzame manier. Daarom is het geen slechte zaak dat quinoa ook in andere delen van de wereld geproduceerd wordt.
Aan de andere kant, kan de productie van goedkopere quinoa uit het buitenland wel een ernstige concurrentie vormen voor de boeren in de Andes. Labels die aantonen dat quinoa uit de Andes fair trade of biologisch is, helpen volgens het CBI om de uniekheid van een product te benadrukken. Zo helpen ze de boeren om beter met de (goedkope) quinoa uit andere regio’s te concurreren.
Het wereldwijde succes van quinoa valt af te lezen aan de productiecijfers. Die gingen, vooral na 2013, het Internationale jaar van de quinoa, spectaculair de hoogte in.
Oorspronkelijk was Bolivia de grootste leverancier van quinoa voor Europa. Na 2013, het Internationale Jaar van de Quinoa, overheerste het aandeel van Peru. De Peruaanse boeren produceren ook meer quinoa per hectare dan de Boliviaanse. Op sommige plekken kunnen ze met behulp van irrigatie zelfs twee keer per jaar oogsten.
In Bolivia is de oogst kleiner en gebeurt de teelt vaker volgens traditionele methoden en/of biologisch. Specialiteitsquinoa komt ook vaker uit Bolivia. Op de Uyuni-zoutvlaktes in Bolivia is quinoa het enige gewas dat overleeft, terwijl op de noordelijke hoogvlaktes van Bolivia en in Peru er een aantal alternatieve gewassen geplant kunnen worden.
Gezocht: Voedsel voor de Toekomst is een project waarbij de provincie Vlaams-Brabant, Rikolto (Vredeseilanden), Colruyt Group, University Colleges Leuven-Limburg en KU Leuven samen met jongeren, experts en boeren op zoek gaan naar manieren om de groeiende wereldbevolking op een duurzame wijze te voeden. De bedoeling van het project is om voor verschillende voedingsproducten uit het zuiden een innovatieve, duurzame en transparante keten op te zetten, met eerlijke prijzen voor de boeren. Verder is het van cruciaal belang dat de producten ecologisch duurzaam, klimaatbestendig, gezond en economisch rendabel zijn.
Gezocht: Voedsel voor de Toekomst identificeerde drie gewassen die thuishoren in ons toekomstig eetpatroon: Andesgewassen (waaronder quinoa), peulvruchten, en zeewier. Eos Tracé neemt alle drie onder de loep. Voor quinoa zetten ze een duurzame keten op met de boeren uit Ayacucho, Peru. Sinds 2018 ligt de tricolore quinoa (mengeling van rode, witte en zwarte) onder het huismerk van Colruyt Group (Boni) in de rekken.
In Europa importeert Frankrijk de meeste quinoa: 6.300 ton in 2016. Daarna volgen Nederland (5.500 ton) en Duitsland (5.200 ton). België importeerde 1900 ton.
… en de grootste exporteur
Diezelfde landen staan ook in voor het grootste deel van de export. Nederland staat op nummer één; in 2016 bedroeg de uitvoer van quinoa er wel 3.500 ton. Op de tweede plaats staat Frankrijk (1.500 ton), op de derde Duitsland (1.300 ton). België voerde 228 ton uit.
Volgens de cijfers van Statista, was Nederland in 2012 zelfs de op twee na grootste quinoaconsument ter wereld. Frankrijk importeert meer dan Nederland, maar voert een groot deel daarvan weer uit naar andere landen. Volgens een marktonderzoek uit 2015, in opdracht van het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing, aten we in België gemiddelde 0,05 kilogram (50 gram) quinoa per persoon.
De voorbije jaren steeg de populariteit van quinoa aanzienlijk. Deels dankzij de verhoogde focus op gezonde, milieuvriendelijke en sociaal verantwoorde voeding van de westerse consument, maar ook deels dankzij de promotie van quinoa door de Boliviaanse regering. Het was ook de Boliviaanse president die de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) ervan overtuigde om van 2013 het Internationale Jaar van de Quinoa te maken, al was het achteraf gezien vooral de Peruaanse productie die daar wel bij voer.
Onze aandacht voor verantwoorde voeding, uit zich in het feit dat een groot deel van de quinoa op de markt biologisch is. Vandaag is er nog steeds vooral vraag naar biologische quinoa. Naarmate quinoa meer ingeburgerd raakt, stijgt ook de vraag naar niet-biologische quinoa. Quinoa lijkt dan ook niet de zoveelste voedingshype, maar zal waarschijnlijk deel blijven uitmaken van ons dagelijkse voedingspatroon.
Volgens een opiniestuk van The Guardian (uit 2013) zorgt de toegenomen westerse consumptie van quinoa ervoor dat de waarde van quinoa zo sterk gestegen is, dat de plaatselijke bevolking in Bolivia en Peru geen quinoa meer kan betalen en overschakelt op goedkope fastfood.
Het artikel maakte heel wat emoties los, waarna andere bronnen The Guardian nuanceerden. Quinoa deed inderdaad de waarde van het gewas stijgen, maar de veranderingen in het voedingspatroon gebeurden reeds daarvoor al. The Economist schrijft dat de prijsstijging net voordelig is voor de quinoaboeren. Zij verdienen immers meer geld, terwijl ze over het algemeen armer zijn dan hun quinoaconsumerende landgenoten.
Een studie uit 2017 ondersteunt die vaststelling. Daaruit blijkt dat de regio’s waar veel quinoa gegeten werd vóór de quinoahype, nog steeds enthousiaste consumenten zijn. Als er toch veranderingen in het dieet plaatsvonden, zouden die eerder te wijten zijn aan andere keuzes of mogelijkheden dan aan de prijsstijging.
Deze grafiek toont de evolutie van de quinoaprijs in Amerikaanse dollar per kilogram, tussen 2008 en 2015.
In de tijd van de Inca’s (precolumbiaanse volkeren) was quinoa het basisvoedsel. Het enige gewas dat destijds meer gegeten werd dan quinoa, was de aardappel. Daar brachten de Spaanse veroveraars verandering in; omdat quinoa nauw verbonden was met de godsdienst van de oorspronkelijke inwoners, verboden ze de consumptie van het gewas. Ze brandden quinoavelden plat en executeerden al wie toch stiekem quinoa teelde.
Voor de huidige Peruanen en Bolivianen is quinoa geen product om dagelijks en in grote hoeveelheden te eten. Quinoa is in een gemiddeld Peruaans gezin slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de uitgaven aan voedingsmiddelen. Van oorsprong beschouwt de bevolking van de Andes quinoa ook als ‘zwaar’ voedsel, dat ongezond is als avondmaal.
Traditioneel worden quinoazaden gebruikt als verdikkingsmiddel in soep en dranken, of verwerkt in koekjes. Het wordt minder vaak gegeten als hoofdmaaltijd. De rol van quinoa voor de lokale bevolking is dus niet vergelijkbaar met die van rijst in Azië, of tarwe in Europa en het Midden-Oosten.
Hogere prijzen voor quinoa helpen de kleine boeren inderdaad, maar de armste onder hen zouden uit de boot vallen. Franse onderzoekers schreven in 2010 dat de boeren met de meeste middelen, het meeste baat hebben bij het succes van quinoa. Volgens de Boliviaanse wet kan een boer eigenaar worden van een nieuw stuk grond, als hij de eerste is om het te beplanten. Aangezien de armste boeren de middelen daar niet voor hebben, verdienen zij niets aan de uitbreiding van de quinoaplantages. De groei van de quinoamarkt brengt ook technologische vooruitgang met zich mee, die de armsten zich niet kunnen veroorloven.
Volgens de onderzoekers vallen de boeren die er de meeste behoefte aan hebben ook niet onder de fairtradelabels, waardoor fairtrade voor hen eerder een slechte dan een goede zaak zou zijn. Omdat de definitie van wat een ‘kleine boer’ is slecht bepaald zou zijn, behoren er ook veel grote producenten tot de fairtradeorganisaties. Bij ANAPQUI, de Boliviaanse organisatie die het grootste deel van de Europese fairtrade quinoa levert, bezit 28 procent van de leden akkers die een grotere oppervlakte beslaan dan 28 voetbalvelden. De invloed van de grote spelers overstijgt het belang van de andere leden, wat de kleine boeren teleurstelt of afschrikt, schrijven de onderzoekers.
In iets meer dan een decennium schopte quinoa het van armemenseneten voor de boeren in de Andes tot superfood voor de bewuste consument – niet alleen bij ons in het Westen, maar evengoed in de Andeslanden zelf. Productie, export en consumptie namen een hoge vlucht. Maar bracht de populariteit van het gewas ook welvaart voor de telers in de Andes? Een vraag voor Efrain Avendaño Torres, algemeen directeur Solid Food Peru.
Tussen 2013-2015 verdubbelde de prijs van quinoa. De productie steeg echter sterker dan de vraag, en vandaag produceren Bolivia en Peru meer quinoa dan ze kunnen exporteren. Daardoor zakte de quinoaprijs weer naar zijn oorspronkelijke niveau.
Uit een survey van het International Trade Center blijkt dat na de prijsdaling vanaf 2015, de inkomsten in het gemiddelde Peruviaanse gezin daalden met 5 procent en ze 10 procent minder uitgaven aan voedsel.
