Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Hoewel de cacaoboom afkomstig is uit Latijns-Amerika, is Afrika vandaag verreweg de belangrijkste cacaoproducent.
In 2016 produceerde de top 5 van cacaoproducerende landen – Ivoorkust, Ghana, Indonesië, Kameroen en Nigeria – bijna tachtig procent van alle cacao. Deze grafiek toont de productie van de tien grootste cacaoproducenten in 2016. Alle cacao samen woog in dat jaar 4,5 miljoen ton. Dat is goed voor 1.449.275.362.318 melkchocoladerepen van 46 gram.
Tachtig tot negentig procent van de cacao komt van kleine familieboerderijen en wereldwijd zijn er tussen zeven en acht miljoen cacaoboeren. De meesten leven onder de armoedegrens van twee dollar per dag.
In Afrika en Azië is de gemiddelde plantage twee tot vier hectare groot. In Afrika levert een hectare ongeveer 300 tot 400 kilogram gefermenteerde en gedroogde cacaobonen op, in Azië is dat ongeveer 500 kilogram. Plantages in Latijns-Amerika zijn iets groter, en oogsten per hectare zo’n 500 tot 600 kilogram cacaobonen.
Dat de cacaoteelt ook anno 2017 nog altijd met een aantal fundamentele sociale uitdagingen af te rekenen heeft, is geen geheim. Terwijl de meeste grote bedrijven de voorbije jaren wel degelijk hebben ingezet op een verduurzaming van de sector, blijft het maar de vraag hoe diepgaand die hervormingen zijn. En in welke mate ze ook de miljoenen cacaoboeren ten goede komen.
True Price en het Initiatief Duurzame Handel (IDH) berekenden in 2016 de echte prijs van cacao afkomstig van Ivoorkust. Het verschil tussen de prijs en de ‘echte prijs’ zijn de externe kosten: kosten die niet verrekend worden in de aankoopprijs van een product. Als je bijvoorbeeld gaat tanken, betaal je niet voor de kosten die de uitstoot van broeikasgassen en de klimaatopwarming uiteindelijk met zich meebrengen.
De echte prijs van een kilogram cacaobonen werd geschat op €7,10. Dat is de som van de prijs die de boer krijgt voor zijn cacaobonen (€1,35/kg) en de externe kosten van de teelt (€5,75/kg). De taartdiagram hiernaast toont waar die externe kosten vandaan komen. Roodtinten duiden de sociale kosten aan (in totaal 84 procent van de externe kosten), groen staat voor milieukosten.
De armoede van de cacaoboeren wordt veroorzaakt door verschillende factoren. Onder andere lage en fluctuerende cacaoprijzen, een gebrek aan organisatie van de boeren onderling, kleine plantages, lage productiviteit (na een aantal jaar, zie boven) en een gebrek aan infrastructuur en marktinformatie spelen een rol. Armoede is de drijfveer achter problemen zoals slechte werkomstandigheden, ongeletterdheid, ondervoeding, kinderarbeid en mensenhandel.
Veertien procent van alle werkkrachten in Ivoorkust zijn kinderen, 6,9 procent daarvan wordt gedwongen te werken. Volgens Tulane Universiteit van New Orleans werkten in 2014 1.303.009 kinderen (5-17 jaar) in Ivoorkust in de cacaoproductie. Om een idee te krijgen hoeveel kinderen dat precies zijn: in 2014 telde België 1.648.600 jongens en meisjes in deze leeftijdscategorie.
Omdat veel cacaoplantages familieboerderijen zijn, is het soms moeilijk om een onderscheid te maken tussen kinderen die na schooltijd hun ouders helpen en kinderarbeid, eventueel inclusief gevaarlijk werk.
De Tulane Universiteit schatte het totaal aantal kinderen dat in de cacao-industrie werkt (ook degenen die hun ouders helpen), het totaal aantal kindarbeiders en het totaal aantal kinderen dat gevaarlijk werk uitvoert. Die categorieën overlappen elkaar.
Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) is het verschil tussen kinderen die hun ouders (occasioneel) helpen en kinderarbeid, dat kinderarbeid de kinderen verhindert naar school te gaan en het hun lichamelijk en psychologische welzijn kan verstoren.
In Ghana en Ivoorkust samen zijn er 2,03 miljoen kinderen die in de cacao-industrie gevaarlijke taken uitvoeren. Voorbeelden van zo’n taken – die ook volgens de Ivoriaanse wet te gevaarlijk zijn voor kinderen – zijn: bomen omhakken, een machete hanteren, pesticiden aanbrengen en
zware lasten dragen.
In 2003 maakte het Nederlandse televisieprogramma ‘Keuringsdienst van Waarde’ een aflevering over slavernij in de cacaoproductie. Toen reporter Teun van de Keuken vernam dat (kind)slavernij vaak voorkomt in Ivoorkust, de grootste cacaoproducent, concludeerde hij dat zowat iedereen wel eens chocolade at waar slavernij bij is komen kijken. Hijzelf dus ook. Hij trok naar de politie met de wens zich aan te geven als medeplichtige ‘chocoladecrimineel’ en vond zelfs voormalige slaven die tegen hem wilden getuigen. Uiteindelijk (in 2007) sprak de rechter hem vrij.
In tussentijd kwam Tim Burton’s remake van film ‘Charlie and the Chocolate Factory’ uit. De ideale gelegenheid om een slaafvrije chocoladereep te maken, dachten de programmamakers. Ze stelden het voor aan Nestlé, de fabrikant die alle chocolade maakte voor de film. Nestlé gaf niet thuis, dus besloten ze dan maar zelf aan de slag te gaan met chocola. Tony’s Chocolonely kwam in 2005 op de markt. Het was de eerste (lonely) reep (choco) die de claim ‘slaafvrij’ maakte, met dank aan de inspanningen van Teun (Tony) van de Keuken.
Slaafvrije chocolade is niet zo makkelijk te maken, omdat - net als bij Fair Trade - de ‘eerlijke’ bonen gescheiden moeten worden van de gewone. In 2007 klaagde een Zwitsers chocoladebedrijf Tony’s aan, omdat de claim ‘slaafvrij’ misleidend zou zijn. De rechtbank oordeelde dat het niet misleidend was, maar Tony’s veranderde de tekst op de verpakking naar ‘Op weg naar slaafvrije chocolade’. Tien jaar later is de slogan nog eens veranderd, naar ‘Samen maken we chocolade 100% slaafvrij’. Het ontlokt oprichter van de Keuken kritische bespiegelingen.
Fairtrade-boeren krijgen altijd een op voorhand vastgelegde minimumprijs voor hun cacao ($2000 per ton). Die moet hen zekerheid bieden wanneer de cacaoprijzen laag zijn. Als de prijzen hoger zijn dan dit minimum, krijgen Fairtrade-boeren de marktprijs voor hun cacao. Daarnaast moeten de boeren zich democratisch organiseren om een kans te maken op het Fairtrade certificaat. Bovenop de prijs voor de cacao krijgt de boerenorganisatie ook een premie $200 per ton gecertificeerde cacao. Die premie is bedoeld voor investeringen ten goede van de gemeenschap en de organisatie beslist wat er met het geld gebeurt.
Vanaf 1 oktober 2019 verhoogt Fairtrade de minimumprijs voor cacao van $2.000 naar $2.400 en stijgt de Fairtrade premie van $200 naar $240.
De Week van de Fair Trade is in volle gang. Dit jaar staat het erbarmelijke loon van de cacaoboeren in de West-Afrikaanse cacao-industrie centraal. De meerderheid van de boeren in Ghana of Ivoorkust – waar meer dan 60 procent van alle cacao wereldwijd vandaan komt – verdient 67 cent per dag. De boeren leven dus ver onder de armoedegrens. Een vraaggesprek met directeur van Fairtrade België Nicolas Lambert, en regiomanager cacao van Fairtrade Africa Anne-Marie Yao.
Door hogere inkomsten zou op gecertificeerde Ivoriaanse plantages minder kinderarbeid voorkomen (volgens de studie van IDH en True Price). Andere bronnen spreken dat tegen. Een rapport van het Franse Fairtrade-platform en het Bureau for Appraisal of Societal Impacts and Costs (BASIC) meldt dat er nauwelijks verschil bestaat tussen gecertificeerde en conventionele cacaoplantages in Ivoorkust.
Hoewel het inkomen van de boeren licht stijgt, is het nog steeds laag en instabiel. Volgens hen verminderen certificaten het ontbossen en het voorkomen van kinderarbeid voorlopig niet significant. Het doet wel de sociale kosten lichtjes dalen met gemiddeld twaalf procent.
Hetzelfde rapport bespreekt ook de invloed van certificering op de Peruviaanse cacao-industrie. Daar zijn de resultaten wel positief. De cacaoboeren met een certificaat hebben een inkomen dat stabieler is en meer dan vijftig procent hoger ligt dan dat van conventionele boeren. De boeren en hun familie zijn gezonder en zekerder van hun voedselvoorziening. Omdat de Peruvianen vaker aan agroforestry doen en dankzij technische bijstand van Fairtrade-coöperaties, gebruiken ze minder chemicaliën. Het Peruviaanse succes van certificatie zou te danken zijn aan de goed georganiseerde Fairtrade-coöperaties die al gevormd waren in het kader van de koffieproductie.
Grote cacaoverwerkers zijn wel degelijk bezig met duurzaamheidsprogramma’s, maar die focussen eerder op het verhogen van de productiviteit, in plaats van op een eerlijk loon voor de
cacaoboeren. Een productievere plantage zal zorgen voor meer inkomsten, maar een correct loon is ook noodzakelijk. Zonder een leefbaar inkomen zijn de cacaoboeren verplicht hun kinderen in te zetten op de plantage en kunnen ze geen nieuwe investeringen doen.
Ondanks de inspanningen van zowel NGO’s als de chocoladesector, zijn de omstandigheden voor de cacaoboeren er nauwelijks op verbeterd. Dat staat in de laatste versie van de Cacaobarometer.
In Ivoorkust verdienen cacaoboeren slechts 37 procent ($0,78) van wat volgens Fairtrade International een leefbaar inkomen ($2,51) is in dat land.
Cacaobomen brengen na een aantal jaren niet meer genoeg op. Dat is het gevolg van hun ouderdom, maar ook van het kappen van schaduwbomen. Daardoor kunnen de bomen makkelijker besmet worden met ziektes en parasieten en heeft de boer meer pesticiden nodig. In Maleisië bijvoorbeeld, evolueerden cacaoplantages met schaduwbomen eerst naar monoculturen. Toen de plantages massaal geteisterd werden door de cacaovruchtboorder (Conopomorpha cramerella), stapten de boeren over van cacao op oliepalmen. Armoede en fluctuaties in de cacaoprijs kunnen boeren ook dwingen de cacaoteelt achter zich te laten. Veel Ivoriaanse boeren verkiezen rubber boven cacao, omdat de oogst gelijkmatiger is en de rubberprijs stabieler.
Op 5 december 2018 lanceerde Belgische minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo het Beyond Chocolate partnerschap voor duurzame chocolade. Onder meer NGO's zoals Oxfam en WWF, de chocoladesector zoals Cargill en Barry-Callebaut, grote supermarkten zoals Colruyt Group en Lidl en labels zoals Fairtrade en UTZ/Rainforest Alliance, zetten mee hun schouders onder het partnerschap.
Ze engageren zich om kinderarbeid aan te pakken, ontbossing tegen te gaan en te zorgen voor een leefbaar inkomen voor lokale cacaoboeren. Meer concreet moet uiterlijk in 2025 alle chocolade geproduceerd en/of verhandeld in België aan één van de relevante certificeringsstandaarden voldoen en/of geproduceerd zijn met cacaoproducten van bedrijfseigen duurzaamheidsprogramma’s. Daarnaast zetten de partners zich ervoor in dat uiterlijk in 2030 cacaoproducenten minimaal een leefbaar inkomen verdienen en verdere ontbossing als gevolg van cacaoproductie voor de Belgische chocoladesector gestopt wordt.
Hoewel dit klinkt als een erg nobel streven, moeten de meetbare indicatoren voor deze gezamenlijke doelstelling rond leefbaar inkomen en ontbossing alsook de criteria voor gebiedskeuze nog onderling afgesproken worden. Pas eind 2019 zullen we weten hoe ze hun doelstellingen willen gaan bereiken.
Volgens de ‘Belgische chocoladecode’ mag je de term ‘Belgische chocolade’ enkel plakken op chocolade die vermengd, verfijnd en geconcheerd (mixen van de chocolademassa) is in België. Die code is echter een vrijwillige standaard en houdt geen wettelijke verplichtingen in. De producenten die haar ondertekenden zijn goed voor ongeveer 90% van de chocoladeproductie in België, maar chocolademakers met grote fabrieken in het buitenland, vinden de definitie te strikt.
Een groot deel van de Belgische chocoladeproductie is niet meer in Belgische handen. Guylian is eigendom van het Zuid-Koreaanse conglomeraat Lotte, Jacques behoort tot het Nederlandse bedrijf Baronie, Côte d’Or en Meurisse gaan op in het Amerikaanse Mondelez en sinds 2018 is het Luikse Galler in handen van de Qatarese koninklijke familie.
In de EU is het toegestaan om tot maximum vijf procent van de cacaoboter te vervangen door een alternatief vet. Die regel is een compromis dat de ‘chocoladeoorlog’ tot een einde bracht, een dispuut met de EU-nieuwkomers Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Het conflict ontstond doordat het in de nieuwe landen toegestaan was om alternatieve vetten in de chocolade te mengen, terwijl dat voor België, Frankrijk, Spanje en Italië not done was.
Slechte chocolade wordt al sinds 1894 bestreden in België, met een koninklijk besluit dat bepaalt dat chocolade voor minstens 35 procent uit cacao moet bestaan.
In 1912 vond Jean Neuhaus in Brussel de eerste praline uit. Zijn vader had een apotheek waar hij medicamenten verkocht die gehuld waren in chocolade, om ze lekkerder te maken. Dat bracht Jean op het idee een vulling te maken van room. Vandaag bestaat er een heel scala aan pralinevullingen. De basisvullingen zijn praliné, ganache, crème au beurre, room en fondant. Daarop kan gevarieerd worden door bijvoorbeeld alcohol, noten of fruit toe te voegen.
Er bestaan twee manieren om pralines te maken. Volgens de eerste methode giet je eerst chocolade in de pralinevorm, zodat een chocoladebakje ontstaat. Als de chocolade hard is, spuit je de vulling in het bakje. Vervolgens sluit je het bakje weer af met een laag chocolade. De tweede methode vertrekt van een laagje chocola dat de bodem zal worden van je praline. Daar leg je de vulling op, waarna je het geheel onderdompelt in chocolade.
Chocoladepasta, truffels, chocolademelk, koekjes; er bestaat een breed scala aan producten met chocolade. Toch worden al die eindproducten gemaakt door een handvol grote bedrijven. Uit cijfers van 2014 blijkt dat zes merken samen de helft van de globale chocolademarkt in handen hebben. Dat zijn Mars (13,3 procent), Mondelēz International (11,2 procent), Nestlé (8,8 procent), Ferrero (8,8 procent), Hershey’s (5,3 procent) en Lindt & Sprüngli (2,4 procent). Onderstaande tabel geeft een idee van de producten met chocolade die deze producenten in België verkopen. Chocolade is vaak slechts een deel van het volledige assortiment, Mars maakt bijvoorbeeld ook voeder voor huisdieren (o.a. Whiskas, Sheba, Pedigree).
De grote chocolade-merken kopen de cacaobonen niet rechtstreeks op, maar halen ‘industriële chocolade’ bij chocoladebedrijven. Die industriële chocolade wordt ook voor een groot deel gemaakt door een handvol bedrijven, onder andere Barry Callebaut (40,0 procent), Cargill (11,0 procent), Blommer (9,5 procent), ADM (8,0 procent) en Cémoi (3,2 procent). Barry Callebaut meldt trots op zijn website dat één op de vijf lekkernijen met chocolade, hun chocolade bevat.
België is een belangrijke speler in de productie van industriële chocolade. De Antwerpse haven is een van de grootste invoerhavens voor cacao. België telt vier producten van industriële chocolade, zie de grafiek hiernaast.
Chocoladehagelslag – in Vlaanderen ook bekend als muizenstrontjes – is een typisch Nederlands en Belgisch broodbeleg. Het werd voor het eerst gemaakt in 1936 door Amsterdamse chocoladefabrikant Venz. De naam Venz staat voor ‘De Vries en Zonen’, en de zoon van oprichter Hendrik de Vries is degene die op het idee kwam om chocoladehagelslag te maken, zo gaat de legende. Het productieproces liet kleine restjes chocolade achter, die zoon Gerard de Vries graag op zijn boterham deed. Na wat experimenteren had hij de perfecte chocoladekorrel voor op de boterham ontwikkeld.
Fairtrade-producten worden over het algemeen strikt gescheiden gehouden van gewone producten. Bananen, noten of rijst bijvoorbeeld, worden als Fairtrade gemerkt en apart bewaard en verwerkt. Voor cacao en suiker is dat voorlopig niet haalbaar, vanwege de complexe structuur van de chocolade-industrie. Het is moeilijk en duur om suiker en cacao in elke stap van de keten strikt gescheiden te houden. Als volledige traceerbaarheid een voorwaarde is, kunnen verschillende producten niet meer deelnemen aan Fairtrade en wordt de chocolade ook duurder.
Daarom worden Fairtrade-chocolade en suiker gemengd met gewone volgens het ‘mass balance’ principe. Dat wil zeggen dat je betaalt voor de aankoop van Fairtrade grondstoffen, maar dat het eindproduct dat jij koopt niet altijd voor honderd procent gemaakt is van gecertificeerde ingrediënten. Het is niet optimaal, maar voor de boeren is het beter dan geen Fairtrade.
Een top tien van de landen die chocolade exporteren ziet er helemaal anders uit dan de top tien van cacaoproducenten. Ons land bekleedt een eervolle tweede plaats.
In het begin van de 16e eeuw leerden de Spaanse veroveraars in Mexico de drank ‘xocolatl’ kennen. De Azteken brouwden het drankje met gemalen cacaobonen, maïs en water, en kruidden het met chilipeper, vanille en piment. Ze geloofden dat de cacaoboom van goddelijke afkomst was en zagen xocolatl als een afrodisiacum. Daarom dronken ze het in grote hoeveelheden op trouwceremonies. De mens consumeert al cacaodrankjes sinds 200-600 V.C.
De wetenschappelijke naam van de cacaoplant verwijst naar die vermeende goddelijke afkomst. Linnaeus doopte de plant Theobroma cacao, voedsel (βρῶμα) van de goden (θεός).
De grafiek hiernaast toont de tien landen die in 2012 de meeste chocolade consumeerden.
UTZ en Rainforest Alliance zijn voornamelijk milieulabels. Gecertificeerde plantages mogen bepaalde soorten pesticiden niet gebruiken en er mogen geen primaire bossen omgehakt zijn. Ook verbieden deze labels dwang- en kinderarbeid. Ze ijveren voor een minimumloon, maar in tegenstelling tot de fairtradelabels krijgen de producenten geen minimumprijs voor hun producten en geen fairtradepremie. Het UTZ-label wordt gecontroleerd door een controleorgaan van UTZ zelf, Rainforest Alliance door vijf onafhankelijke controle-instanties.
27% van de Nederlandse cacaoverwerkende bedrijven, geeft aan uitsluitend duurzaam gecertificeerde cacao aan te kopen. Dat besluit het Centraal Bureau voor de Statistiek op basis van een enquête uit 2017. Volgens hun resultaten gebruikt acht van de tien bedrijven wel eens duurzame chocolade en kiezen vooral grote bedrijven voor erkend duurzaam gelabelde chocolade.
