Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Van alle groenten wordt de tomaat wereldwijd het meest gegeten. En ook in België lusten we er wel pap van, of beter gezegd, soep, sap, saus, snack of salade. Een gemiddelde Belg eet een ruime zes kilo tomaten per jaar, het equivalent van zestig verse tomaten. Dat we het hele jaar door tomaten kunnen eten hebben we te danken aan hardwerkende (gast)arbeiders in Italië en Spanje en hoogtechnologische verwarmde serres dichter bij huis.
De tomaat is de vrucht van de tomatenplant (Solanum lycopersicum). Het is een vruchtgroente: een groente waarvan de vruchten worden gegeten.
Tomatenvariëteiten onderscheiden zich van elkaar in grootte, vorm, smaak en stevigheid. Zo zijn er grote vleestomaten, maar ook kleine kerstomaatjes. Ook zijn er pruimtomaten, die niet rond, maar langwerpig zijn.
Sommige tomaten worden in trossen geplukt en verkocht (trostomaten), andere zijn enkel los te verkrijgen. De meest bekende soorten zijn rood, maar er zijn er ook met een meer roze kleur (Sweet Pink), een eerder bruine kleur (Kumato, Tomarron) of zelfs een gele kleur (Summersun kerstomaatjes).
Van oorsprong is de tomaat een meerjarige, (sub)tropische plant, die uit Latijns-Amerika stamt. De Azteken noemden de vruchten 'tomatl'. Later is ze door de Spanjaarden naar Europa gehaald en werd vervolgens uitgevoerd naar koelere landen, zoals het onze. Hier zou ze de koudere winters moeilijker doorstaan. Zo ontstond de gewoonte haar hier als eenjarige te kweken.
In de Benelux bestaat naar schatting 99 procent van het tomatenareaal uit hoogtechnologische serreteelt. Het gaat dan minstens over glazen kassen met buisverwarming en schermen, die dicht gaan als de zon te fel is. Maar vaak gaat de technologie nog verder. Zo wordt in veel van die serres het klimaat automatisch geregeld met computers, en rijden daar steeds meer zelfrijdende voertuigjes rond.
Bij de hoge temperaturen en het vele licht van Zuid-Europa voelt de tomaat zich beter thuis dan in de koude Benelux. Tomatentelers doen er dan ook zelden aan hightech serreteelt. De teelt kan er gebeuren in open veld, zonder bedekking. Vooral industrietomaten worden zo geteeld. Tomaten die bestemd zijn voor de verse verkoop worden grotendeels bedekt geproduceerd. Dan zijn ze beter beschermd tegen invloeden van buitenaf (weer, ziektes, plagen) en zien ze er beter uit. Het bedekken gebeurt meestal met folie, soms ook met hard plastic.
Tomaten worden tot een ruim aantal producten verwerkt. Ze kunnen worden gedroogd. Daar bestaan droogtoestellen voor. In warme, droge regio’s is drogen in de zon een optie.
Tomaten zijn ook, met een machine, tot pulp te maken. Doorgaans worden dan de zaden en het vel van de tomaat verwijderd. Vaak wordt vervolgens water uit de pulp gehaald, bijvoorbeeld door verhitting, zodat het water eruit verdampt, of door te persen. Zo ontstaat een concentraat. Dat kan bijvoorbeeld pasta zijn, of puree, naargelang de hoeveelheid water die eruit is gehaald. Van het concentraat is ook ketchup te maken: dan worden er nog azijn, suiker en specerijen aan toegevoegd. Soep is er eveneens van te maken: dan zijn bijkomende ingrediënten bijvoorbeeld bloem, zout en suiker.
De in België geplukte tomaten worden verzameld op karretjes, rechtstreeks in de blauwe kisten van de veiling. Na controle, wegen en sorteren op grootte, gaan ze op een palet en vervolgens met de vrachtwagen richting veiling. Aangekomen op de veiling worden de tomaten opnieuw gecontroleerd, door een keurmeester, op aantallen en kwaliteit. Na de controle worden de tomaten door heftruckchauffeurs in een koelcel gezet, waar ze wachten op verkoop.
In Europa worden veel tomaten vervoerd per vrachtwagen. De maximumafstand die verse tomaten daarmee kunnen afleggen zonder te veel schade op te lopen, is 2.000 kilometer. Dat komt overeen met de afstand tussen Brussel en Kiev, de hoofdstad van Oekraïne.
Verse tomaten leggen ook grotere afstanden af. Soms gaan ze zelfs vanuit Europa naar bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Ze worden erheen verscheept. De grote afstand wordt overbrugd dankzij technologie die onderweg temperatuur, vochtigheid en CO2-concentratie optimaal houdt. Zo blijft de kwaliteit van de tomaten tijdens het transport maximaal gehandhaafd.
Uiteraard brengt transport uitstoot van het broeikasgas CO2 met zich mee. Dat is een stuk minder voor de tomatenconcentraten die vanuit Zuid-Europa, en vooral Italië, naar Noord-Europa worden gereden of worden verscheept naar elders. Reden is dat zo'n concentraat veel minder water bevat dan verse tomaten; dat water moet dus niet worden vervoerd.
Bij het transport van tomaten van Zuid- naar Noord-Europa wordt veel CO2 uitgestoten. Maar in het warme Zuiden zijn geen verwarmde serres nodig om ze te telen. De hoeveelheid CO2 die bij verwarming wordt uitgestoten, blijkt groter dan deze die vrijkomt bij het transport van Zuid-naar Noord-Europa.
De tomaat staat bovenaan de top 10 van verse groenten in België.
Als we uitgaan van tomaten van 100 gram per stuk, dan komt dit neer op bijna zestig verse tomaten per persoon, per jaar. De gemiddelde Belg eet dus om de zes dagen een tomaat. Maar als het om kerstomaten gaat, zullen er heel wat meer zijn, uiteraard.
De losse tomaten maakten in 2000 nog driekwart uit van alle verkochte, verse tomaten. In 2015 was dat teruggelopen tot één derde. Reden is dat de trostomaten de plaats van de losse tomaten hebben ingenomen. Tussen 2000 en 2010 verdubbelden zij zelfs hun aandeel van 20 naar 40 procent. In 2015 was dat aandeel een klein beetje gekrompen, tot 36 procent.
De kerstomaten winnen aan belang. Wanneer we ze vergelijken met andere tomaten, zijn ze in waarde ondertussen zelfs het belangrijkste segment geworden: ze nemen intussen al 40 procent van de omzet voor hun rekening.
Als je rijpe tomaten bewaart in de koelkast bij 4 à 8 °C, dan zullen ze al binnen de drie tot vijf uur minder van een aantal belangrijke aromastoffen bevatten. Ze terug opwarmen, brengt ze maar gedeeltelijk terug. Bovendien worden tomaten bij zo'n lage temperaturen te slap en waterig, en bederven ze sneller. Kortom: je doet er goed aan de tomaten buiten de koelkast te bewaren. Te hoge temperaturen zijn ook niet goed. Als je de tomaat bij 18 °C bewaart, ben je na twee à drie dagen al de helft van de waardevolle stoffen in de tomaat kwijt. De ideale bewaartemperatuur is zo'n 15 °C.
WRAP is een Britse organisatie die veel knowhow heeft over duurzaam omgaan met producten en materialen. Volgens een rapport over voedselverlies dat WRAP publiceerde in 2018, worden in het Verenigd Koninkrijk door huishoudens per jaar 46 miljoen kilogram verse tomaten verspild. Dat komt neer op 460 miljoen tomaten per jaar (à 100 gram per stuk) die huishoudens, alleen al in dat land, in de vuilnisbak laten belanden. Het Verenigd Koninkrijk telt ongeveer 64 miljoen inwoners, dat komt dus neer op ongeveer zeven verspilde tomaten per persoon, per jaar. Dat is nog exclusief tomaten van de verwerkende industrie in bijvoorbeeld ketchup, en ook de steeltjes zijn niet in dat gewicht meegerekend.
De meeste tomaten gaan verloren doordat ze niet op tijd zijn gegeten en dan weggegooid moeten worden. De op één na belangrijkste oorzaak van verspilling van tomaten was persoonlijke voorkeur (’Die tomaat vind ik niet lekker’ en dergelijke). Op de derde plaats stond: meer bereid of geserveerd dan nodig. Tenslotte ligt nog een oorzaak bij ongelukjes, ze laten aanbranden, bijvoorbeeld.
Als je verse tomaten of tomatenbereidingen koopt, dan doe je er wat betreft milieu-impact goed aan verpakkingen te vermijden. En als ze toch nodig zijn, om zo vaak mogelijk te gaan voor grootverpakkingen.
Toch gaat deze regel niet in alle gevallen op, stellen organisaties als het Nederlandse Milieu Centraal en de Vlaamse kennisinstelling VITO. Ze oordelen dat consumenten verpakking van voeding té snel zinloos vinden. Verpakking heeft namelijk een functie: het voorkomen van bederf en beschadiging. De milieubelasting van het product is meestal groter dan dat van de verpakking; in die zin kan het toevoegen van een beetje extra verpakking (op voorwaarde dat die verspilling voorkomt) een goede zaak zijn voor het milieu, omdat het beetje meer verpakking gecompenseerd wordt door het voorkomen van voedselverlies. Elke gram voeding die niet meer verloren gaat, hoeft ook niet geproduceerd te worden.
Een aantal maatschappelijke trends heeft invloed op het verpakkingsdebat. Gezinssamenstellingen veranderen, er zijn meer alleenstaanden en kleine gezinnen. Zij hebben baat bij kleinere porties. Ook hier kan de extra verpakking, bijvoorbeeld door te kiezen voor portieverpakking, tot minder voedselverlies en dus milieuwinst leiden.
Verse tomaten worden doorgaans verpakt in plastic of papier. Welk van beide het milieu het minst belast, is onderwerp van discussie. De Nederlandse organisatie MilieuCentraal schrijft het als volgt: “Papier lijkt een milieuvriendelijker verpakkingsmateriaal dan plastic. Een kilogram papier veroorzaakt minder broeikasgassen dan een kilogram plastic en de grondstof, hout, is bovendien hernieuwbaar. Maar voor papier heb je wel productiebossen nodig en die nemen veel ruimte in. Bovendien verschillen de eigenschappen van papier en plastic. Papier is bijvoorbeeld minder sterk dan plastic. Voor een papieren tas is dus meer materiaal nodig dan voor een plastic tas waar hetzelfde gewicht in kan. Allebei de materialen kunnen goed gerecycled worden. Plastic heeft wel één groot nadeel: als het als zwerfafval in zee belandt, draagt het bij aan de 'plastic soep'.”
