Ingeblikt, ingepakt en gezakt: een korte geschiedenis van voedselverpakkingen

Het komt in blik. Het zit in glas. Er zit een papiertje of een plastic laagje rond. Ons voedsel zit doorgaans ergens in verpakt. Waarom doen we dat? En waar komt het idee vandaan?

Het is ooit begonnen omdat sommige dingen nu eenmaal samen moeten worden gehouden. Rijst vraagt om een zak, voor jam heb je een pot nodig. Al van vroeg in de oudheid gingen we brood in papier wikkelen om het te bewaren; dat bleek gewoon evident. Maar er zijn nog een aantal redenen waarom we gingen verpakken. Volgens cijfers van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) blijkt immers dat wereldwijd 45 procent van de jaarlijkse oogst aan groenten en fruit door bederf verloren gaat voordat het geconsumeerd wordt¹. Verpakkingen, zo ontdekte men in de loop van de geschiedenis, kunnen daar iets aan verhelpen.

Oorlog doet uitvinden

Maar wanneer zijn we dan gaan verpakken? Al vroeg, want reeds in de tweede of de eerste eeuw voor Christus wikkelde men in China voedsel in bewerkte moerbeibast om het te bewaren en te vervoeren. Het zou leiden tot een eerste soort papier.

Voor het begin van de industriële voedselverpakking moeten we echter terug naar de tijd van Napoleon. Toen beloofde de Franse regering immers 12.000 frank aan iedereen die een goedkope en eenvoudige manier kon uitvinden om grote hoeveelheden voedsel langdurig te bewaren. Kwestie van die Napoleontische oorlogen die op uitbarsten stonden, efficiënt te kunnen voeren.

Het zou uiteindelijk Nicolas Appert² zijn die ontdekte dat gekookt voedsel in glazen potten niet bederft zolang het zegel niet wordt verbroken. Hij ontwikkelde een methode om bokalen netjes van de lucht af te sluiten, en mocht die royale cheque in zijn binnenzak steken. Waarom het zo was wisten hij en zijn tijdgenoten niet, maar men had wel door dat bacteriën, gisten of schimmels voeding niet konden aantasten, wanneer het hermetisch afgesloten werd.³ Met dat idee als uitgangspunt, vond het leger later ook het blik uit.

Uiteindelijk zou Napoleon het onderspit delven voor voeding in blik was uitgevonden, maar net als de Code Napoléon namen de door hem veroverde gebieden ook het blik over. Ook over het Kanaal, waar de Fransman Philippe de Girard in 1810 was beland, pikten het Britse leger en de marine het idee op. Langzamerhand sloot ook de burgerij het blik in de armen en maakte het mee tot een statussymbool. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog werd ingeblikt voedsel echt populair. Alle lagen van de bevolking begonnen voeding in blik te kopen. (4)

De oorsprong van de kartonnen doos

Ongeveer gelijktijdig werd ook de kartonnen doos uitgevonden – al hadden de Chinezen al ongeveer tweehonderd jaar iets dat op karton leek. Het eerste patent voor 'versterkt papier' – gemaakt van verschillende lagen papier die op elkaar werden geplakt – werd aangevraagd in 1817 in Engeland. In de decennia nadien kwamen nieuwe technologieën op om het materiaal sterker en duurzamer te maken. Zo kon de voedingsindustrie het in de vroege twintigste eeuw in gebruik nemen, want het stelde haar in staat de hygiëne en de houdbaarheid van producten te verbeteren. Interessant voor de eerste marketingplannen was dan weer dat je dat papier ook kon bedrukken. De papieren zak was ondertussen ingeburgerd, al was het pas rond 1925 dat ze echt stevig genoeg kon worden gemaakt om zware dingen te verpakken.

De opmars van plastic

Plastic? Dat werd halverwege de negentiende eeuw voor het eerst uitgevonden. Toch duurde het nog honderd jaar voordat het ook als verpakking kon dienen. Zo rond de jaren 1930 van de vorige eeuw begon men kunststoffen op grote schaal te gebruiken. Tijdens de oorlog waren het geweren die gedurende het transport in plastic werden gewikkeld, plexiglas werd gebruikt in cockpits en nylon zorgde voor parachutes. Al snel volgde ook de voedingsindustrie, die plastic gebruikte om producten zo lang mogelijk vers te houden.

Plastic kon voedsel gemakkelijk van vocht of licht afsluiten, of voorkomen dat vruchten, groenten, of zelfs een zacht cakeje, beschadigd raken. Aangezien gekneusd fruit sneller rot wordt, is ook dat mooi meegenomen. (5)

Een arsenaal aan vlootjes, tetrabricks en andere niet geheel afbreekbare verpakkingen veroverden de rekken. En dus moest de traditionele kruidenier meer en meer plaatsmaken voor die grote winkels waar de klant zelf de gewenste producten pakte. (6) Verpakken was een ding geworden.