Het probleem met verpakkingen: de impact op het milieu

Je moet maar even naar buiten gaan om te zien dat er een zwerfvuilprobleem is. Mensen gooien verpakkingen vaak gewoon op straat of in de berm. Al dat zwerfvuil is in Vlaanderen samen goed voor 18.171 ton (cijfers 20211 )² dat naast peuken en kauwgom grotendeels bestaat uit verpakkingen: snoepwikkels, blikken, glazen bokalen, plastic bakjes en ga zo maar door.³

De impact op het milieu

De problemen met al die verpakkingen beginnen al veel eerder: bij de productie. Plastic, bijvoorbeeld, wordt gewonnen uit niet-hernieuwbare fossiele brandstoffen, in een productieproces waarbij ook broeikasgassen worden uitgestoten.4 Zo berekende het Center for International Environmental Law dat op die manier per jaar 12.5 tot 13.5 miljoen ton CO2 worden uitgestoten.(5)

Ook een blik maken slurpt energie. Voor de productie ervan worden doorgaans fossiele brandstoffen verbrand, met bijhorende CO2-uitstoot. Voor papier worden bomen omgehakt (6). De bewerking van de houtpulp tot papier vraagt energie, en daarnaast ook grote hoeveelheden water. Bij dat proces kunnen chemicaliën in het oppervlaktewater belanden, wat op zijn beurt impact heeft op de biodiversiteit.(7)

Dat plastic behoorlijk onverslijtbaar is, is ook een probleem, zeker als het zomaar in de natuur belandt. Doordat het materiaal een erg lange afbraaktijd kent, stapelt de hoeveelheid plastic zich immers op, en als het al afbreekt, valt het uit elkaar in minuscule microplastics. Dat zijn kleine deeltjes die in de bodem, waterwegen en zelfs in ons voedsel en drinkwater terechtkomen, met gevolgen voor onze gezondheid vandien. (8) Toch is het niet altijd evident om het gebruik van plastic te vermijden.

Ook glas heeft een grotere milieu-impact dan je initieel misschien zou denken. Uit een Brits onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat blikjes bier een lagere koolstofuitstoot hebben dan niet-hergebruikte glazen flesjes. Dat beeld keert als je – zoals in België en Nederland – de flesjes opnieuw gaat vullen. Vanaf een vierde hergebruik heeft glas minder impact dan blik. Toch blijft het gewicht van glas een grote rol spelen. Hoe zwaarder de verpakking, hoe meer energie het immers kost om die verpakking te vervoeren, en hoe meer plaats de verpakking inneemt in verhouding tot het product.

Recycleren moet je leren

De impact van verpakking wordt ook bepaald door recycleerbaarheid. Als je weet dat 42 procent van alle plastic gebruikt wordt voor verpakkingen, dan ligt daar een grote sleutel tot de oplossing van het probleem met micro-plastics. Toch wordt veel verpakkingsmateriaal nog niet gerecycleerd. Hoewel de mogelijkheden er zijn, werpt men verpakkingen toch nog te snel gewoon bij het restafval.

Blik is op zich bijvoorbeeld goed recycleerbaar, maar dat gebeurt niet altijd. Veel gebruikt blik belandt nog steeds in de vrije natuur of op stortplaatsen. Onjuiste recyclingpraktijken en het ontbreken van recyclinginfrastructuur in sommige gebieden dragen bij aan dit probleem. Dat moet anders : er is immers 80 procent minder energie nodig om staal te recycleren dan om het te produceren.

Papier dan. Daarvan weten we al jaren dat het recycleerbaar is, maar dat gaat niet zomaar op voor papieren verpakkingen. Bepaalde soorten zijn immers moeilijk opnieuw te gebruiken door de aanwezigheid van coatings, vervuiling of het feit dat er verschillende materialen voor één verpakking zijn gebruikt. Het is dus zaak verpakkingen zo te maken dat ze makkelijk recycleerbaar zijn, waarbij lagen of materialen eenvoudiger te scheiden zijn.

Toch is recycleren vaak minder evident dan het lijkt, want vaak bestaat een verpakking uit verschillende lagen die elk hun eigen functie hebben. Zo kan een zakje chips uit maar liefst drie lagen plastic én een laagje aluminium bestaan. Om iets knapperig te houden heb je namelijk een ander polymeer nodig dan om het te beschermen tegen licht. Onderzoekers proberen nu manieren te vinden om verschillende lagen polymeren opnieuw van elkaar te scheiden, beter hergebruikt kunnen worden.

Eigenlijk gebruiken we ook gewoon te veel verpakkingen. Denk maar aan dubbel verpakte koekjes. Als we daarvan afstappen, is dat onmiddellijk een eerste stap in het drukken van verpakkingsafval. Zullen we daar eens mee beginnen?