Deze drie pakkende docu's brengen voedselproductie in beeld

Globes

In Globes verbindt Nederlands regisseur Nina De Vroome naadloos de wereld van de bij met die van de mens.

Hoe werkt een bijenkolonie? Welke afstanden leggen bijen af? Hoe brengen ze hun omgeving in kaart? Op licht komische, school-tv-achtige wijze geeft Nina De Vroome een antwoord op die vragen. Intussen zwermen zwoegende bijen in close-up over het scherm.

Maar niets is wat het lijkt in Globes, een bijzondere documentaire die de kijker net zozeer uitdaagt als verrast. Voortdurend springt De Vroome van het kleine naar een globaler verhaal. Over de hele wereld onderzoekt ze welke invloed bijen uitoefenen op mensen.

Een van die zijsprongen brengt ons naar Slovenië, waar bijen een folkloristische betekenis hebben. In de VS klagen imkers dan weer steen en been over droogte, pesticiden, monocultuur en de varroamijt: dreigingen die het voortbestaan van de zo belangrijke bij in gevaar brengen.

Met dergelijke uitweidingen lijkt het alsof De Vroome tijdens het filmen van de bijen even werd afgeleid, om daarna terug te keren naar de essentie. Een beetje zoals de insecten zelf, die hun stekje verlaten om bloemenweiden in te trekken, waarna ze weer naar hun vertrouwde bijenkast vliegen.

Die kasten vertonen overigens veel overeenkomsten met onze maatschappij. Sommige bijen vliegen een vreemd nest in om honing te stelen. Vaak kunnen ze het niet navertellen. Daarnaast hebben bijen ook hun eigen taal. Heeft er eentje een vers bloemenveld gespot, dan licht die de collega’s in. Al dansend beschrijft hij de weg, via de positie van de zon, de kolonie en de bloemen. Er zijn zelfs regionale verschillen. Bijen hebben dus dialecten. Het zijn dat soort verrassende connecties tussen mens en bij die van deze documentaire een must-see maken.

Nina de Vroome, Globes. Beschikbaar via avilafilm.be

Ergens in een Gentse volksbuurt, op een lap grond naast de spoorweg, huizen drie bijzondere bewoners.

Varkens Anja, Mia en Luc zijn de new pigs on the blok. Ze leven van etensresten van plaatselijke winkels en restaurants en worden verzorgd door buurtbewoners. De knorrende afvalverwerkers vervullen met het sociaal-ecologische project Het Spilvarken een centrale functie in de wijk.

Belgisch regisseur Jimmy Kets was meteen begeesterd toen hij de dieren per toeval tijdens een avondwandeling ontdekte. Het drietal – een zwart, een bruin en een roze exemplaar – geniet zichtbaar van het onbezorgde leventje tussen de mensen. Wortels, sla en tomaten: meer hebben ze niet nodig.

Vier maanden lang richtte Kets zijn camera’s op de varkens. New Pigs on the Block is als een langgerekte Big Brother-aflevering, zij het poëtischer en met meer diepgang. Buurtbewoners lopen af en aan om voedsel te brengen en met elkaar te keuvelen. Wat graag laten de dieren zich door hen in de watten leggen. Ze lijken wel gemeengoed van de buurt.

Toch is het leven van de drie niet zo onbezorgd als je zou denken. New Pigs belicht ook een donkerder verhaal. Geleidelijk aan krijg je te zien hoe het leven van de varkens wordt verstoord. Door schrikdraad, verveelde hangjongeren en erger. Zo blijkt de relatie tussen mens en varken best dubbelzinnig. De kijker mag zelf conclusies trekken.

Jimmy Kets, New Pigs on the Block. Te zien via Dalton Distrubution.

Cow

Holy cow! Een doorsnee Brit of Amerikaan laat zich die uitspraak wel eens ontvallen, maar zo heilig zijn koeien niet in de westerse wereld.

Regisseur Andrea Arnold heeft met Fish Tank en Big Little Lies al aardig van zich laten horen in Hollywood, maar een documentaire was voor de 61-jarige Britse nog onbekend terrein. En Cow is meteen een bijzondere. Zonder voice-over, zonder muziek (behalve de sporadische Billie Eilish door de boxen van de koeienstallen) en zonder verdere toelichting volgt Arnold met haar camera het reilen en zeilen van een stel koeien op een melkveebedrijf. Van de prille, expliciet in beeld gebrachte geboorte van een kalfje tot het bikkelharde werkleven van de volwassen melkkoeien.

Van opsmuk is geen sprake. De camera’s draaien niet weg van de soms hardvochtige behandeling van de dieren. Eerder schreef Eos al over Gunda, een soortgelijke film die het wel en wee van een partij slachtvarkens toonde. Maar terwijl die varkens een heerlijk leven leidden, hebben de Cow-protagonisten hoegenaamd geen benijdenswaardig bestaan. Kil, lawaaierig en bij momenten tegennatuurlijk. Bijvoorbeeld wanneer een pas bevallen moeder onmiddellijk gemolken wordt, terwijl haar kalfje de fles krijgt van een van de personeelsleden.

Arnold toont bewust geen geromantiseerde versie van het melkkoeienleven, maar juist de grauwe werkelijkheid. ‘Cow is een film over de realiteit van een melkkoe en het erkennen van haar geweldige diensten aan ons’, vertelt ze er zelf over. Ze verwijst ook naar de Cambridge Declaration on Consciousness, een verklaring waarin tal van neurowetenschappers aangeven dat dieren in dezelfde mate als mensen een bewustzijn hebben. ‘Ik hoopte dat als ik de koeien maar lang genoeg zou filmen, het bewijs van dat bewustzijn vanzelf duidelijk zou worden.’ Wanneer de koeien recht in de lens turen, lijkt dat bewijs ons inderdaad in de ogen te kijken.

Andrea Arnold, Cow. Te zien via verschillende streamingdiensten.