Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Melk wordt al meer dan 11.000 jaar geoogst, toen herders in het Midden-Oosten begonnen met het verwerken van melk van hun kuddes koeien. Vandaag is de zuivelproductie echter sterk veranderd en staat ze bloot aan kritiek van consumenten die zich steeds meer bewust worden van de milieu- en ethische bezwaren tegen de productiemethoden. Wat zijn nu de werkelijke kosten van de melkproductie?
In de moderne zuivelproductie worden veel koeien selectief gefokt voor een hogere melkproductie. Ze worden gerangschikt volgens hun "genetische score", en die met een hogere melkafscheiding worden uitgekozen om zich voort te planten. De score wordt bepaald door hun melkgift, het vetgehalte van de melk en het aantal vruchtbare jaren. Koeien met een hoge score kunnen op veilingen enkele honderdduizenden euro's opbrengen.
De geveilde koeien worden gekocht om eieren te produceren en krijgen vaak hormonen toegediend om er nog meer vrij te laten. Topstieren worden speciaal gefokt om hun sperma aan speciale spermabanken te leveren, dat vervolgens wordt gebruikt om vrouwelijke koeien kunstmatig te insemineren. De embryo's worden dan uitgespoeld, gecontroleerd en geïmplanteerd in een tweede groep koeien, die speciaal worden gefokt om de kalveren te dragen.
Dankzij dit selectieve fokproces is de melkopbrengst per koe in veel Europese landen de afgelopen 40 jaar meer dan verdubbeld. Terwijl een koe in het Duitsland van de jaren vijftig 2.500 liter melk per jaar produceerde, is dat tegenwoordig meer dan 8.000 liter.
Moderne koeien produceren zes tot tien keer meer melk dan zij van nature voor een kalf zouden produceren, en dit vergroot hun vraag naar energie. De hoeveelheid energie om 30 liter melk te produceren (het dagelijkse gemiddelde verbruik in Duitsland) zou vergelijkbaar zijn met het lopen van drie marathons per dag. Deze 'efficiëntere' koeien hebben ook veel brandstof nodig: om één liter melk te produceren, moet een moderne melkkoe 2-3 liter water drinken en 700 gram voer eten.
Het melkproductieproces heeft ook negatieve gevolgen voor de gezondheid van de koe: het leidt tot meer stofwisselingsziekten en stress, met als gevolg een zwakker immuunsysteem en een afnemend vermogen tot natuurlijke voortplanting. Een te grote vraag naar melk leidt ook tot gezondheidsproblemen, zoals een verhoogd risico op mastitis, cystes in de eierstokken tijdens de daaropvolgende lactatie (vaak als gevolg van de genetische selectie van dieren met grotere uiers), meer gevallen van kreupelheid en een algehele daling van de levensduur.
Een ander probleem op commerciële melkveebedrijven is dat kalveren vaak binnen enkele uren na de geboorte worden gespeend en bij hun moeder worden weggehaald, waardoor ze hun leven beginnen met een verzwakt immuunsysteem. Het colostrum, de eerste melk die de koe na de geboorte voor haar kalveren produceert, bevat veel voedingsstoffen en antilichamen. De kalveren kunnen deze immuunversterkende antilichamen alleen in hun darmen opnemen in de eerste 24 uur. Daarna kunnen ze met hun spijsverteringskanaal geen antilichamen meer rechtstreeks in het bloed opnemen. Als kalveren vlak na de geboorte bij hun moeder worden weggehaald, of als de biest van slechte kwaliteit of besmet is, kan dit leiden tot een verminderde immuniteit en op zijn beurt tot een afhankelijkheid van meer verrijkte voeding en medicijnen later in het leven van de koe.
Voor mannelijke kalveren is het beeld niet veel beter. De helft van de pasgeboren kalveren is mannelijk, zodat zij geen melk kunnen produceren. Als stierkalveren zijn ze door hun ras vaak ook ongeschikt voor de vleesproductie, zodat het goedkoper wordt geacht een mannelijk kalf "kwijt te raken" dan het door te verkopen voor rund- of kalfsvlees. Twee jaar geleden bleek uit een analyse van de Guardian dat het een landbouwer in het VK tot 33 euro kan kosten om een kalf te verkopen, terwijl een vroege verwijdering ongeveer 10 euro kost. Rapporten uit Canada stelden dat gemiddeld 19% van de mannelijke melkkalveren kort na de geboorte werd verwijderd. En een rapport uit 2019 uit Duitsland schatte dat elk jaar tot 200 000 kalveren sterven of worden gedood in de eerste drie maanden na de geboorte - een overtreding van de lokale wetgeving. Hoewel in veel Europese landen verplichte oormerken moeten worden aangebracht binnen zeven dagen na de geboorte van het kalf, laat de tijdsduur ook een gat open waarin het kalf zou kunnen worden verwijderd zonder dat iemand het merkt.
De intensivering van de melkproductie is hand in hand gegaan met een verandering van het grondgebruik: land wordt op grote schaal ontgonnen om plaats te maken voor weidegrond voor vee, wat leidt tot een hele reeks effecten op het milieu.
Intensief landgebruik
Wanneer de melkproductie intensiever wordt, betekent dit vaak ook dat ze uniformer en minder verspreid wordt. In veel Europese regio's gaan alpenweiden en open graslanden, waar het vee van oudsher vrij rondloopt, vaak verloren door ontbossing - waardoor deze kostbare habitats overblijven als struikgewas en bos, wat leidt tot een afname van de biodiversiteit.
Meer intensivering betekent ook meer meststoffen, en meer meststoffen kunnen vaak leiden tot verontreiniging. Een te hoog stikstofgehalte van meststoffen kan doorsijpelen in het grondwater, wat kan leiden tot een toename van invasieve kruiden, verlies van graslanddiversiteit en eutrofiëring van nabijgelegen waterlopen. Ook de bodem heeft te lijden: meststoffen en meststoffen worden vaak meer gebruikt dan het gewas nodig heeft, tot het punt waarop de bodem niet meer in staat is het teveel aan voedingsstoffen vast te houden.
Watergebruik
Als we kijken naar het waterverbruik in de zuivelproductie, wordt het verhaal er niet veel beter op - een derde van de mondiale watervoetafdruk heeft betrekking op de dierlijke landbouw, en 19% daarvan is gerelateerd aan melkvee. In totaal is er 630 liter water nodig om één liter melk te produceren.
Uitstoot van broeikasgassen
Bovendien komt bij de productie van één liter koemelk meer CO2 vrij en is tot negen keer meer grond nodig dan voor welk plantaardig alternatief dan ook. Meer dan 71% van alle landbouwgrond in de EU wordt gebruikt voor het voederen van vee. Bovendien zijn koeien verantwoordelijk voor ongeveer 20% van de wereldwijde methaanproductie. Methaan warmt de planeet 86 keer meer op dan CO2, en de methaanconcentratie in de atmosfeer is verdubbeld sinds het begin van de vorige eeuw.
De emissiecijfers zijn echter niet zo zwart-wit: in de afgelopen dertig jaar is de Europese landbouwsector er zelfs in geslaagd zijn uitstoot in totaal met 23% te verminderen. Helaas zou dit nog steeds niet genoeg zijn om de doelstellingen van de EU te halen om de koolstofuitstoot tegen 2030 met 60% te verminderen. Om deze doelstelling haalbaarder te maken, zou de EU de consumptie van vlees, zuivel en eieren moeten halveren, wat een impact zou kunnen hebben op het productieaanbod en de broeikasgasemissies van de EU-landbouw met nog eens 25-40% zou kunnen helpen verminderen. De VN concludeerde zelfs dat het potentieel om emissies te verminderen door veranderingen in de consumptie groter is dan maatregelen zoals het verbeteren van het akkerland of het veebeheer. Met dit alles in het achterhoofd moeten we ook bedenken dat van alle veeteeltsectoren in de EU de zuivelsector de hoogste broeikasgasemissies heeft.
Verbeteringen op milieugebied
Wat de milieuproblematiek betreft, hebben deskundigen veelbelovende oplossingen: toen koeien een speciaal soort zeewier te eten kregen, daalde hun methaanuitstoot met 80% zonder dat dit gevolgen had voor de voeropname of de melkgift. Maar hoe werkt dit? De algen verstoren de methaanproductie via microben in het spijsverteringsstelsel van de koeien. Het is echter onduidelijk of dit een langetermijnoplossing kan zijn. Een andere benadering komt van de Britse start-up Zelp, die speciale maskers voor de koeien produceert, die het methaan dat de koeien uitademen filteren en omzetten.
Leuk weetje: 90-95% van het methaan komt vrij via de neusgaten en de mond van runderen en niet via hun winderigheid, zoals algemeen wordt aangenomen.
Het welzijn van dieren verbeteren
Wat dierenwelzijn betreft, wordt algemeen aangenomen dat koeien die in weiden leven in plaats van in stallen, een beter welzijn hebben. Het kan ook nuttig zijn beide systemen te combineren - maar alleen als er sprake is van een goed bedrijfsbeheer.
Zuivel die volgens de EU-certificering biologisch wordt geproduceerd, stimuleert de natuurlijke immunologische afweer van dieren (in plaats van antibiotica) en verplicht tot het verstrekken van natuurlijke, bij voorkeur moedermelk aan kalveren. Sommige landen hebben ook geprobeerd een strenger verbod op het wegwerken van mannelijke kalveren in te voeren.
Vermindering van de zuivelinname
Het algemene probleem lijkt echter alleen te kunnen worden opgelost door een vermindering van de zuivelconsumptie. Een verlaging van de productie verlaagt rechtstreeks de milieu-impact en laat de mogelijkheid open voor kleinschalige en minder intensieve landbouwsystemen en een grotere aandacht voor dierenwelzijn.
En voor wie toch zuivel en rundvlees wil blijven consumeren? Onderzoekers zien de bereidheid om een hogere prijs voor die producten te betalen als de sleutelfactor voor de verspreiding van diervriendelijker beheerspraktijken door boeren, die daarvoor een vergoeding zullen verwachten. Als we als consument meer betalen, betalen we voor betere systemen die dieren toelaten zich meer naar hun natuurlijke staat te gedragen.
Dit artikel verscheen eerder in het Engels op de website van onze partner FoodUnfolded: https://www.foodunfolded.com/article/what-is-the-true-cost-of-milk-production. De auteur is Katharina Kropshofer.
