Deze website gebruikt cookies. Ik ga akkoord met de privacy policy
OK
Filter
Milieu Sociaal Gezondheid Dierenwelzijn

Hoe werkt dat, zo'n tracé?

In een tracé volg je al scrollend de weg die een product aflegt, van de teelt tot afval. In de menubalk bovenaan klik je op de verschillende stadia in het tracé om meteen te springen naar het stadium waarin je interesse hebt. 

Linksboven staan de vier categorieën Milieu, Sociaal, Gezondheid en Dierenwelzijn. Je kunt de informatie filteren op die categorieën.

Tijdens het scrollen kom je de knop 'Laad meer info over ...'. Druk daarop om alle informatie binnen een stadium te laden.

Tussen de informatieblokjes kom je ook artikels tegen waarin onze journalisten dieper ingaan op een opmerkelijk aspect binnen het tracé van het product. 

Onderaan deze pagina kun je reacties plaatsen over de informatie die je hebt gelezen. Ook op de Community-pagina vind je mogelijkheden om je mening, aanvulling, of compliment te geven.

Veel plezier met dit tracé!

sluiten

Tracé van Zout

hoe werkt dit?
Milieu
Sociaal
Gezondheid
Dierenwelzijn
Milieu
Sociaal
Gezondheid
Dierenwelzijn

Tracé van Zout

Intro

artikel

Van zee of mijn tot zoutvaatje

We kunnen niet zonder, maar we eten er teveel van. In dit beknopt overzicht van het Tracé van Zout geven we je een voorproefje van het verhaal achter ons dagelijks snuifje zout. 

Femke Gebruers

Researcher voor Eos Tracé

Oorsprong

Met zout bedoelen we in de volksmond meestal keukenzout. De chemische formule van keukenzout is NaCl of natriumchloride. Behalve in zeewater, komt zout in de natuur ook voor in de vorm van kristallen. Dan noemen we het steenzout of haliet. Uit de chemische formule NaCl kan je afleiden dat zout bestaat uit evenveel natriumdeeltjes als chloordeeltjes. Toch zit er in één gram keukenzout meer massaprocent van het halogeen chloor (60,7%) dan van het metaal natrium (39,3%). Dat komt omdat de chloordeeltjes per stuk meer wegen.

Het ene zout is het andere niet

In de chemie omvat de term ‘zout’ veel meer dan alleen keukenzout. Het is een verzamelnaam voor allerlei chemische verbindingen die op eenzelfde manier opgebouwd zijn. Chemische zouten bestaan uit een positief geladen deel en een negatief geladen deel. Het positieve deel is steeds een metaalion, zoals natrium bij keukenzout. Het negatieve deel staat onder scheikundigen bekend als een ‘zuurrest’: dat wat overblijft wanneer een zuur minstens één waterstofion afstaat. In het geval van keukenzout is chloor de zuurrest van zoutzuur (HCl). 

In dit tracé behandelen we uitsluitend natriumchloride en gebruiken we de woorden ‘zout’, ‘keukenzout’ en ‘natriumchloride’ als synoniemen.

Geraffineerd zout

Zuiver zout heeft geen kleur

Keukenzout is een geraffineerd product dat wordt bekomen uit zeezout of steenzout. Hoe zuiverder het zout, hoe minder kleur. Kristallen van zuiver natriumchloride zijn kleurloos of wit. Het natriumgehalte is trouwens vergelijkbaar voor elk type zout dat we in de keuken gebruiken: (geraffineerd) steenzout, zeezout, zout verrijkt met jodium, grof zout en fijn zout. Zeezout dat niet geraffineerd is, bevat nog sporen van andere zouten (o.a. kalium-, magnesium- en strontiumzouten) en metalen (o.a. ijzer, mangaan, koper, zink, molybdeen, kobalt en zelfs goud).

Rotsen boven een onderzeese vulkaan
Milieu

De zoutkringloop

De manier waarop zout zich over de aarde beweegt, heeft veel raakpunten met de meer bekende waterkringloop. Regenwater is licht zuur door het opgeloste koolzuurgas of CO2 uit de lucht. Wanneer het op de bodem terechtkomt, zorgt het voor erosie waarbij zoutdeeltjes loskomen. Die zoutdeeltjes stromen via rivieren naar zeeën en oceanen. Ook via uitbarstingen van onderzeese vulkanen en onderzeese warmwaterbronnen komt zout uit de ondergrond in het zeewater terecht.

Hoewel er dus steeds zout bij komt, stijgt het zoutgehalte van zeeën en oceanen niet. Dat komt doordat er aan een even hoog tempo zout uit het zeewater verdwijnt. Het opgeloste zout wordt onder meer vastgelegd in levende organismen die het mineraal opnemen of in nieuwe minerale afzettingen op de zeebodem. Zo blijft de zoutkringloop in evenwicht.

Milieu

Meer dan 70 procent van het aardoppervlak wordt ingenomen door oceanen en maar liefst 97 procent van al het water op aarde is zout water. In 1 liter zeewater zit gemiddeld 35 gram zout (dat zijn ongeveer drie eetlepels). Reële waarden variëren van 10 g/l in de poolgebieden tot 50 g/l in de tropen. Dat verschil is te wijten aan het klimaat. Hogere temperaturen zorgen voor meer verdamping, waardoor de zoutconcentratie stijgt. Volgens sommige berekeningen zou er een zoutlaag van zo’n 150 meter hoogte ontstaan, als we al het zout uit zeewater zouden uitspreiden over het bestaande landoppervlak. Omdat het witte goedje zo overvloedig aanwezig is in oceanen én omdat het gehalte ervan constant blijft, wordt zout met recht en rede een onuitputtelijke grondstof genoemd.

Laad nog meer info over Oorsprong

Een ogenblikje ...
We laden meer info over Oorsprong.

Verwerking

Oogst van zeezout in China.

Er bestaan verschillende manieren om zout uit zeewater te recupereren. Een van de oudste en meest efficiënte methoden om zout te winnen, is het indampen van zeewater (of natuurlijke pekel). Het zeewater wordt naar een reeks ondiepe bassins (zo’n 0,5 meter) of zoutpannen geleid, waar het water geleidelijk aan verdampt onder invloed van zon en wind. Idealiter liggen zulke zoutpannen onder het zeeniveau, wat pompen overbodig maakt. De hoge oppervlakte-volumeverhouding van de zoutpannen bevordert de verdamping. Het zoute water stroomt van bassin naar bassin, waarbij de zoutconcentratie alsmaar verhoogt. Deze manier van zoutwinning is de goedkoopste, omdat de verdampingsenergie door de zon wordt geleverd.

Een arbeider oogst zout op het Canarische eiland La Palma.
Milieu

Geen zeezout zonder zon

Goede klimaatcondities zijn essentieel voor het winnen van zeezout. Een warm, winderig, maar droog klimaat is ideaal. Regenval kan de gevormde pekel (water met een erg hoog zoutgehalte) immers opnieuw verdunnen. De hoeveelheid water die verdampt moet groter zijn dan de hoeveelheid regenval gedurende een lange periode.

Van zoutpan naar kristallisatiepan

Doordat de pekel in elke zoutpan zouter wordt, slaan minder goed oplosbare mineralen (vooral calciumcarbonaat en calciumsulfaat) al neer in de eerste bassins. Ook zand- en kleideeltjes worden op die manier uit het zeewater gefilterd. Op die manier bestaat het zout in het laatste bassin zoveel mogelijk uit natriumchloride. 

Wanneer 90 procent van het zeewater verdampt is en alle calciumzouten verwijderd zijn, wordt de pekel naar kristallisatiepannen gepompt (meestal vier stuks). Na enkele maanden tot een half jaar is de pekel zo geconcentreerd dat het verzadigingspunt is bereikt. Het aanwezige zout vormt dan vaste kristallen die naar de bodem zinken, waardoor er toch water kan blijven verdampen. Behalve natriumchloride, slaan ook andere zouten neer - bijvoorbeeld kaliumzoutkristallen. Soms zijn zulke bijproducten gewenst (bijvoorbeeld voor de smaak), soms worden ze als afvalproduct behandeld.

Werknemers in Thailand harken het zout bij elkaar.
Sociaal

Het oogsten van zeezout

In minder ontwikkelde landen wordt het gekristalliseerde zout bijeengeharkt in lange rijen, om gedurende enkele dagen verder uit te lekken. Daarna wordt het verzameld in grote hopen en als er nog meer water verdwenen is, wordt het uit de zoutpannen gehaald om te drogen. 

In geïndustrialiseerde landen wordt het zout machinaal verzameld en gewassen met een verzadigde pekel om de laatste onzuiverheden te verwijderen. Vervolgens wordt het gecentrifugeerd en gedroogd alvorens het op te slaan voor verdere verwerking.

Een vrouw harkt zout in hopen.
Sociaal

Laad nog meer info over Verwerking

Een ogenblikje ...
We laden meer info over Verwerking.

Transport

Een grote kraan laadt zout in een containerschip om te verschepen.

Containers voor zouttransport moeten voldoen aan strenge kwaliteitsnormen. Er mag absoluut geen vocht of vuil aanwezig zijn en zout mag niet samen vervoerd worden met goederen die vocht kunnen verliezen. Vaak wordt een binnenbekleding voorzien in zoutcontainers. Onder invloed van vocht kan immers klontvorming optreden. In droge, warme omstandigheden wordt dat probleem vermeden. Onder die optimale omstandigheden, kan er nog extra water uit het zout verdampen. Tijdens lange transporten verliest een zoutlading zo tot 5 procent gewicht.

Een Senegalese werknemer stapt over zakken zout.

Opletten voor corrosie

Zout wordt in bulk vervoerd of in zakken. In beide gevallen moet extra aandacht besteed worden aan het voorkomen van corrosie, door staalconstructies af te schermen en scheuren te dichten. Bij bulktransport wordt de binnenkant van de containers gekalkt om contact met het metaal te voorkomen. Maar ook wanneer zout opgeslagen wordt in jute zakken en met ijzer in contact komt, kan corrosie optreden. De zakken verkleuren en scheuren, en ook het zout in de buurt van de scheur verkleurt. Dat zout is niet meer geschikt voor consumptie, maar kan meestal nog voor andere doeleinden gebruikt worden.

Bron: UN Comtrade database (gegevens van 2018)
Sociaal

Geïmporteerd zout

In 2018 importeerde België bijna 1,5 miljoen ton zout (zowel voor menselijke consumptie als voor andere doeleinden). Meer dan de helft daarvan is afkomstig uit buurland Nederland.
Bron: UN Comtrade database (gegevens van 2018)
Sociaal

Zoutexport

Onderstaande grafiek toont de vijftien grootste exporteurs van zout (voor menselijke consumptie en andere toepassingen) in 2018. Nederland staat op de vierde plaats.
Bron: UN Comtrade database (gegevens van 2018)
Sociaal

Nederlands zout blijft vooral in Europa

Nederland exporteert zijn zout vooral naar Duitsland, België en Noorwegen. Ook de rest van de top 15 beslaat vooral landen uit Europa.

Consumptie

De foto toont arbeiders die werken in een zoutraffinaderij in Ningchang, de oude stad in Wuxi, in het zuidwesten van China. De geschiedenis van de lokale zoutproductie hier is volgens historische gegevens terug te voeren tot meer dan 4.000 jaar geleden.
Sociaal

Een snuifje geschiedenis

Zout wordt al duizenden jaren gebruikt in voeding en als bewaarmiddel. De allereerste mens kreeg voldoende zout binnen via het vlees dat hij at, maar zodra hij zich ging settelen, aan landbouw begon te doen en minder vlees at, werd het noodzakelijk om extra zout in te nemen. Chinese geschriften uit 2.700 voor onze jaartelling, beschrijven reeds manieren om zout te produceren.

Zoutbelasting betalen in de haven van de Italiaanse stad Brescia, miniatuur uit the Book of Privileges, manuscript, 15e eeuw. / De Agostini Picture Library / Bridgeman Images
Sociaal

Zout had ook een belangrijke economische rol. In sommige landen werden lange tijd zouttaksen geïnd, die belangrijke inkomsten genereerden voor de overheid. Ook het woord salaris is niet voor niets afkomstig van sal, het Latijnse woord voor zout. Romeinse soldaten kregen speciale zoutrantsoenen (salarium argentum) en in het oude Griekenland werden slaven geruild voor zout. Ook in onze taal vinden we nog sporen van de waarde die aan zout werd toegedicht, bijvoorbeeld in de uitdrukking ‘het zout op zijn patatten niet verdienen’. Met de industriële revolutie in de 19de eeuw daalde ook de prijs van het ‘witte goud’. Omdat zout onontbeerlijk was in vele chemische fabrieken, begon men op steeds meer plekken zout te winnen.

Credit: Wikimedia Commons - Geoffrey - Cesare Cantù, Grande Illustrazione del Lombardo Veneto ossia storia delle città, dei borghi etc., Milano 1859, Vol. III
Sociaal

Met een korreltje zout

De uitdrukking ‘iets met een korreltje zout nemen’ is afkomstig uit het Latijn. De Romeinse schrijver Plinius de Oudere gebruikte de zin ‘addito salis grano’ bij de beschrijving van een tegengif in zijn opus ‘Naturalis Historia’. Maar het woord sal betekent behalve zout ook verstand, waardoor je de uitdrukking kan vertalen als ‘met een beetje verstand’. En dat is nu net wat wij ook nu nog bedoelen met die uitdrukking: dat je iets niet al te serieus moet nemen, maar je verstand moet laten spreken.

Sociaal

Waarheen gaat al dat zout?

Hoewel er meer dan 10.000 toepassingen bekend zijn van zout, brengt de zoutindustrie al die praktijken onder in vijf gebruikscategorieën: 

  1. chemische industrie (onder andere voor de productie van chloor, soda en bijtende soda)
  2. voedingsindustrie (onder andere als smaakmaker en bewaarmiddel) 
  3. strooizout om wegen ijsvrij te houden
  4. landbouw (supplement in veevoeder) 
  5. waterbehandeling (vermindert de hardheid van water) 

Alle andere toepassingen van zout worden verzameld onder de noemer ‘andere’. Daaronder vallen onder andere het kleuren van textiel, het bleken van papier, het behandelen van leder en dergelijke meer. Wereldwijd vloeit slechts 17,5 procent van de zoutproductie door naar de keuken.

Een Duitse vrouw voegt zout en komijn toe aan witte kool om het fermentatieproces op gang te brengen dat nodig is om zuurkool te krijgen.
Gezondheid

Zout in onze voeding

Eten zonder zout: we kunnen het ons bijna niet voorstellen. We voegen het zelf toe aan onze maaltijd of het wordt aan bereidingen toegevoegd door de voedingsindustrie. In onze voeding speelt zout drie verschillende rollen:

  • Het wordt toegevoegd om bacteriegroei te remmen en daardoor de bewaartijd te verlengen, vooral bij vlees- en visproducten.
  • Het heeft functionele redenen, onder andere als bindmiddel, om het fermentatieproces te controleren, om de textuur of de kleur te verbeteren
  • Het geeft smaak aan je eten, door bijvoorbeeld bittere smaken te onderdrukken of door een extra aroma toe te voegen.
Laad nog meer info over Consumptie

Een ogenblikje ...
We laden meer info over Consumptie.

Afval

Milieu

Pekelwater: terug naar de natuur of grondstof voor bijproducten

In de oplosmijnbouw wordt overblijvende pekel gebruikt om de ontstane holtes van oude boringen weer op te vullen. Het water dat nog overblijft, wordt opnieuw gebruikt om zout op te lossen. Van afvalwater is dus nauwelijks sprake in de oplosmijnbouw. 

Ook overblijvend slib en zoutoplossingen die gevormd worden tijdens het verdampingsproces in vacuüminstallaties, komen terecht in het milieu. Afhankelijk van de lokale situatie, worden deze afvalproducten gebruikt om lege cavernes te vullen of geloosd in rivieren of de zee. Behandeld slib kan eventueel voor landbouwtoepassingen gebruikt worden. 

Het restproduct bij de winning van zeezout, een zoutoplossing waaruit natriumchloride grotendeels verwijderd is, komt in verdunde vorm terug in zee terecht. Ruwweg gaat het om zo’n 2 à 3 procent van het oorspronkelijke volume zeewater. 

Soms kan het restproduct ook tot kunstmest verwerkt worden. Wanneer er voldoende magnesiumzouten aanwezig zijn in het afvalwater, worden die geëxtraheerd als bijproduct. Het gaat dan om magnesiumbromide, magnesiumsulfaat en magnesiumchloride. Ten slotte slaat er gips (calciumsulfaat) neer op de bodem van de zoutpannen. Na wegschrapen, kan het gips gebruikt worden in verschillende takken van de (chemische) industrie, bijvoorbeeld voor het vervaardigen van bouwmaterialen

Milieu

Recyclage van zoutverpakkingen

Zout komt in onze keukens terecht in verschillende verpakkingen. De papieren bulkverpakkingen waarin traditioneel 1 kg zout verpakt zit, mogen bij het papier en karton gesorteerd worden wanneer ze volledig leeg zijn. Tegenwoordig zit zout vaak ook in plastic verpakkingen, die niet gerecycleerd kunnen worden. Ze horen dus niet thuis in de PMD-zak, maar bij het restafval of in een zak voor overig plastic. De juiste regels omtrent de PMD-zak (die verschillen van gemeente tot gemeente), kan je hier opvragen.

Bronvermeldingen