Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Theezakjes ogen misschien onschuldig, milieuvriendelijk zijn ze niet. Ze horen niet thuis bij het gft-afval, en recycleren is onbegonnen werk. En dan gaat het niet enkel over de piramidevormige, 'zijden' zakjes. Ook de bewuste consument die enkel de klassieke, papieren theezakjes in huis haalt is er aan voor de moeite.
De weg naar minder plastic in de keukenkast is nog lang. Als zelfs een simpel theezakje ons al voor recyclageproblemen stelt... Sinds enkele jaren is er een nieuwigheid op de markt. Piramidevormige, 'zijden' theezakjes die volledig uit plastic bestaan. In Engeland, toch het land waar thee deel uitmaakt van de nationale identiteit, was er controverse over het plastic. Niet in het minst omdat er een prima alternatief voorhanden lijkt. Of is dat wishful thinking?
“Toch is het te makkelijk om te spreken van overbodig plastic”, aldus Bruno De Wilde. De Wilde staat aan het hoofd van de onderzoeksafdeling van Organic Waste Systems, een spin-off van de Universiteit Gent. Het labo doet onderzoek in opdracht naar de biodegradeerbaarheid van allerlei producten, zoals bioplastics, inkt, lijm en dergelijke meer. “Een theezakje dient een aantal technische eigenschappen te vervullen. Het moet intact blijven gedurende de hele levensduur, het moet tegen heet water kunnen en puur papier voldoet nu eenmaal niet aan die vereisten.”
Erger is dat ook de papieren theezakjes beduidend minder onschuldig zijn dan ze er uitzien. “In het geval van de piramidevormige zakjes is het zonder meer duidelijk dat er plastic wordt gebruikt”, vertelt De Wilde. “Maar ook de klassieke theezakjes bevatten plastic. Gewoon papier scheurt haast meteen wanneer je het in contact brengt met water, wat niet bepaald handig is voor een theezakje. Daarom dat er een zogenoemde natsterktemaker aan toegevoegd wordt. Dat is een een polymeer dat ervoor zorgt dat het papier intact blijft als het nat wordt. Die natsterktemakers vind je bijvoorbeeld ook in koffiepads. Als zo’n theezakje op de composthoop terecht komt, dan vergaat het papier, maar het plastic niet. En dat is inderdaad een bron van microplastics.
Welke ingrediënten zitten er nu precies in de theezakjes? De plastic piramides bestaan uit nylon geschikt voor voeding (nylon 6 of nylon 6/6) of polyethyleentereftalaat (PET), een veelgebruikt verpakkingsmateriaal. Ook bestaan er zakjes gemaakt van polymelkzuur, een polymeer op basis van melkzuur dat wel biodegradeerbaar is. Een klassiek papieren theezakje bevat soms voor 20 tot 30 procent kunststof. De verborgen plastic in deze theezakjes is meestal polypropyleen, dat gebruikt wordt om het papieren zakje beter bestand te maken tegen vocht.
De vraag is of deze plastics een gezondheidsrisico vormen. Het is nooit volledig uit te sluiten dat er componenten van het verpakkingsmateriaal in de voeding terecht komen. De EU legt hiervoor strikte normen op. Deze migratielimiet bepaalt dat niet meer dan 10 milligram deeltjes uit de gebruikte kunststof per vierkanten decimeter verpakkingsmateriaal mogen migreren van verpakking naar voeding. Voor gekende toxische stoffen zijn er strengere specifieke limieten of is het gebruik in voedingsverpakkingsmaterialen zelfs niet toegelaten. De normen houden rekening met tijd-temperatuurcombinaties. In het geval van de theezakjes houdt dit in dat ze zowel in de bewaring van het droge product als in contact met heet water onder deze limiet moeten blijven.
Een ander sleutelbegrip is de glastransitietemperatuur. De polymeren in kwestie bestaan uit lange ketens, die als een soort spaghettislierten in mekaar verstrengeld zitten. Als ze verhit worden, gaan die slierten een beetje losser van mekaar bewegen. Dat maakt dat eventuele additieven zoals weekmakers of inkten makkelijker kunnen migreren. Neem bijvoorbeeld PET. Dat smelt bij een temperatuur van 250 graden Celsius, maar de glastransitietemperatuur ligt rond 76 graden, een stuk lager dan de temperatuur van kokend water. Dat betekent dat het materiaal wel degelijk een impact ondervindt van het hete water, en dat additieven eventueel makkelijker kunnen migreren uit verhitte PET, ook ver onder het smeltpunt.
Over mogelijke gezondheidsrisico’s van bepaalde additieven wordt veel onderzoek gedaan. Er bestaat onderzoek dat stelt dat PET hormoonverstorende stoffen afgeeft, maar daarmee is de discussie lang niet gesloten. PET dat boven de glastransitietemperatuur komt kan stoffen lekken, zoals weekmakers of residuen die na de recyclage van PET in het materiaal zijn achtergebleven. Ook over de natsterktemaker polypropyleen is er een vermoeden dat de stof mogelijks schadelijke additieven bevat. Er is evenwel over geen van de materialen op zich sluitend bewijs van eventuele schadelijke neveneffecten – al wordt er wel volop onderzoek naar gedaan.
“Theezakjes en koffiepads zijn speciaal ontworpen om het de consument zo gemakkelijk mogelijk te maken. Je kan niet verwachten dat mensen ze achteraf gaan openknippen, de thee eruit halen en de zakjes uitspoelen"
Waar de plastics in theezakjes en koffiepads wel met zekerheid voor problemen zorgen is op vlak van recyclage. Sinds dit jaar weert OVAM, de overheidsinstantie verantwoordelijk voor afvalverwerking, beide producten uit het gft-afval omdat de kunststofcomponenten niet afgebroken worden bij compostering. En microplastics verspreiden via compost kan niet de bedoeling zijn.
Wat dan wel gedaan met een gebruikt theezakje? Voorlopig is er nog geen goede oplossing, aldus De Wilde. “Die theezakjes en koffiepads zitten vol met thee en koffie, dus het plastic is intrinsiek vermengd met nat organisch materiaal. Om dat te recycleren zou je die materialen moeten scheiden, en dat is niet realistisch. Dus ja, de facto zijn ze niet-recycleerbaar.”
Dat theezakjes en koffiepads niet recycleerbaar zijn heeft niet alleen te maken met de technische kenmerken van deze producten, maar ook met de aard ervan. “Het gaat om zogenoemde convenience products”, aldus De Wilde. “Dergelijke producten zijn speciaal ontworpen om het de consument zo gemakkelijk mogelijk te maken. Je kan niet verwachten dat mensen ze achteraf gaan openknippen, de thee eruit halen en de zakjes uitspoelen.”
“De theezakjes in de afvalverbrandingsoven gooien zoals nu gebeurt is ook niet ideaal”, vertelt De Wilde. “Want dan wordt er eigenlijk water uit die natte thee verbrand en dat vraagt veel energie, in plaats van energie op te leveren. Werken aan een volledige composteerbaarheid van dergelijke producten is de enige logische oplossing."
“De ontwikkeling van composteerbare materialen is vergevorderd, maar staat nog niet volledig op punt. Eens dat het geval is, zou ze ook verplicht moeten worden voor toepassingen zoals theezakjes en koffiepads"
Daar wordt hard aan gewerkt. Maar bioplastics ontwikkelen die volledig composteerbaar zijn is niet eenvoudig. “De biodegradeerbaarheid hangt samen met het milieu waarin ze terechtkomen. Bepaalde plastics breken af in het ene milieu, maar niet in het andere, iets wat voor natuurlijke materialen ook geldt. Composteerbaarheid gaat nog een stap verder dan biodegradeerbaarheid en omvat ook eisen op vlak van milieuveiligheid. Een materiaal dat na gebruik gewoon op de composthoop kan, moet precies onder die omstandigheden afbreken.”
Een aantal producenten en supermarktketens brengen momenteel al alternatieven op de markt. Zo zijn er theezakjes gemaakt van soilon, een bioplastic op basis van maiszetmeel. Soilon is biodegradeerbaar en composteert in een industriële installatie in een tijdsspanne van zes tot acht weken. Het kan in principe ook op de composthoop thuis, maar daar kan het tot anderhalf jaar duren voor het vergaan is. Ook aan de composteerbaarheid van het label, het koordje en de lijm wordt er gewerkt.
Een andere piste is om theezakjes te maken van abaca, een bananenvariëteit die specifiek voor zijn vezels wordt geteeld en PLA, cellulosevezels en een polymeer op basis van plantaardig zetmeel. Opnieuw geldt dat deze zakjes wel composteerbaar zijn in industriële installaties, maar slechts moeizaam afbreken in een composthoop thuis. Dat komt omdat de afbraak van deze materialen een hoge temperatuur vraagt. Geen probleem voor industriële compostinstallaties, maar een composthoop in de hoek van de tuin haalt dat niet, al is industriële composteerbaarheid al een grote stap vooruit ten opzichte van niet-composteerbare plastics.
“Voorlopig voldoen de alternatieven nog niet helemaal, zij het om technische redenen, de composteerbaarheid, of de prijs. Dat gaat nog enkele jaren duren”, voorspelt Bruno De wilde. “De ontwikkeling van composteerbare materialen is vergevorderd, maar staat nog niet volledig op punt. Eens beschikbaar denk ik wel dat ze snel ingang zullen vinden. De industrie is vragende partij en zoekt naar oplossingen. Eerlijk gezegd vind ik dat zodra er volledig composteerbare materialen voor handen zijn, ze ook verplicht moeten worden voor toepassingen zoals theezakjes en koffiepads.”
Zo ver is het echter nog niet. Wie echt plasticvrij thee wil drinken zal dus nog even zelf moeten opletten wat er behalve thee nog in de zakjes zit. Of losse thee schenken met zo'n ouderwets metalen thee-ei natuurlijk. Misschien geen convenience product, maar zoveel moeite kost dat nu ook weer niet.
