De echte kosten van voedsel zijn veel hoger dan wat je betaalt aan de kassa

Voedsel produceren, verwerken, transporteren en op de markt brengen brengt kosten met zich mee in de hele waardeketen. Veel daarvan worden gedragen door de maatschappij als geheel of door gemeenschappen en regio's. Zo is afspoeling van boerderijen een van de belangrijkste oorzaken van algenbloei en dode zones in rivieren, meren en baaien. En voedselafval neemt een vierde van de ruimte in beslag op stortplaatsen in de VS, waar het gaat rotten en methaan genereert dat het klimaat op aarde opwarmt.

Deze minder bekende kosten onderzoeken is de eerste stap naar het verminderen ervan. De sleutel is een methode die true cost accounting wordt genoemd, die de economische, milieu-, sociale en gezondheidseffecten van voedselproductie en -consumptie onderzoekt om een breder beeld te krijgen van de kosten en baten.

Miljarden dollars in niet getelde kosten

Sinds 1947 brengt de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties elk jaar een belangrijk en veelgelezen rapport uit: The State of Food and Agriculture, in de voedingssector bekend als SOFA. SOFA 2023 onderzoekt hoeveel meer ons voedsel kost dan wat consumenten in de supermarkt betalen.

Het rapport berekent op basis van de werkelijke kosten dat de wereldwijde kosten van het agrofoodsysteem in 2020 tot 12,7 biljoen dollar meer bedroegen dan consumenten in de detailhandel betaalden. Dat komt overeen met ongeveer 10% van het wereldwijde bruto binnenlands product, of $5 per persoon per dag wereldwijd.

In traditioneel economisch jargon staan verborgen kosten bekend als externaliteiten – overloopeffecten van productie die door de ene partij worden veroorzaakt, maar door een andere partij worden betaald. Sommige externaliteiten zijn positief. Vogels, vlinders en insecten bestuiven gewassen bijvoorbeeld zonder kosten, en iedereen die deze gewassen eet profiteert hiervan. Andere, zoals vervuiling, zijn negatief. Bestelwagens stoten vervuiling uit en iedereen in de buurt ademt vuile lucht in.

True cost accounting probeert deze externe effecten zichtbaar te maken. Om dit te doen analyseren wetenschappers gegevens over milieu-, gezondheids-, sociale en andere kosten en baten, tellen ze bij elkaar op en berekenen een prijskaartje dat weergeeft wat voedsel echt kost.

Het Swette Center for Sustainable Food Systems aan de Arizona State University, waar ik leiding aan geef, heeft onlangs een onderzoek uitgevoerd naar de werkelijke kosten van koe- en kalverhouderijen in het westen van de VS, in samenwerking met de Colorado State University. Hieruit bleek dat de klimaatkosten van deze activiteiten zeer hoog zijn, maar dat alleen al het oplossen van de klimaatverandering de bestaansmiddelen van 70.000 veeboeren en de plattelandsgemeenschappen waarin ze leven, in gevaar kan brengen. Een echte kostenberekeningsbenadering kan de behoefte aan multidimensionale oplossingen duidelijk maken.

Ik bestudeer duurzame voedselsystemen en ben een van de 150 wetenschappers uit 33 landen die een aantal jaren hebben samengewerkt om deze nieuwe methodologie te ontwerpen en te testen. Ons werk werd geleid door het U.N. Environment Program en gedeeltelijk gefinancierd door de Global Alliance for the Future of Food, een coalitie van filantropische stichtingen.

In veel opzichten is true cost accounting een moderne en verbeterde versie van kosten-batenanalyse, een methode die is ingebed in de besluitvorming van de overheid in de meeste geavanceerde economieën over de hele wereld. Deze aanpak kwantificeert de verwachte baten en kosten van een bepaalde actie en vergelijkt ze vervolgens om te zien of de actie waarschijnlijk een nettowinst of -verlies voor het publiek zal opleveren.

Voorstanders van true cost accounting beweren dat de meer genuanceerde aanpak de tekortkomingen in de traditionele kosten-batenanalyse aanpakt – in het bijzonder het niet diepgaand rekening houden met sociale en gezondheidsexternaliteiten. De hoop is dat, omdat deze twee methoden veel overeenkomsten vertonen, het voor overheden relatief eenvoudig zou moeten zijn om over te stappen op werkelijke kostenberekening naarmate deze meer ingang vindt.

Werkelijke kosten van voedsel verschillen per land

Het 2023 State of Food and Agriculture rapport laat een aantal duidelijke patronen zien. Van de 12,7 biljoen dollar aan verborgen kosten die het rapport wereldwijd vermeldt, wordt 39% gegenereerd door landen met een hoger middeninkomen en 36% door landen met een hoog inkomen.

Voor rijke landen komt 84% van de verborgen kosten voort uit ongezonde voedingspatronen, zoals het eten van grote hoeveelheden rood vlees en sterk bewerkte voedingsmiddelen, wat in verband wordt gebracht met een verhoogd risico op hartaandoeningen, kanker en andere ziekten. Ziek worden onttrekt mensen aan het werk, dus deze gezondheidseffecten verminderen ook de productiviteit, wat de economie beïnvloedt.

Daarentegen zijn 50% van de verborgen kosten van voedsel in lage-inkomenslanden sociale kosten die voortkomen uit armoede en ondervoeding. SOFA 2023 schat dat de inkomens van arme mensen die voedsel produceren in lage-inkomenslanden met 57% zouden moeten stijgen om deze werknemers voldoende inkomsten en calorieën voor een productief leven te geven.

Voedselonzekerheid op boerderijen is ook een probleem in de VS, waar de mensen die ons voedsel produceren soms zelf honger lijden. De afhankelijkheid van het voedselsysteem van ongedocumenteerde en laagbetaalde arbeiders leidt tot ondervoede kinderen die vaak niet in staat zijn om te leren. Het feit dat veel landarbeiders in de VS geen toegang hebben tot een ziektekostenverzekering brengt ook kosten met zich mee, omdat ziekenhuizen hen op kosten van de overheid behandelen als deze arbeiders ziek worden of gewond raken.

De voedselproductie brengt ook milieukosten met zich mee. Stikstofafvoer, ammoniakemissies, ontbossing, watervervuiling en broeikasgasemissies vertegenwoordigen samen ongeveer 20% van de wereldwijde verborgen kosten van voedselproductie. Andere milieukosten, zoals die in verband met het verlies van soorten en de blootstelling aan pesticiden, zijn niet opgenomen in de SOFA-analyse.

Moet voedsel duurder worden?

De eerste vraag die mensen me stellen over true cost accounting is of het gebruik ervan voedsel duurder zal maken. Sommige voorstanders pleiten ervoor om voedsel te prijzen op een niveau dat de verborgen kosten internaliseert. Een Nederlandse organisatie genaamd True Price werkt bijvoorbeeld samen met voedingsmiddelenbedrijven om hen te helpen nauwkeurigere prijzen te berekenen. De groep heeft een kruidenierswinkel in Amsterdam die conventionele prijzen berekent, maar kassabonnen verstrekt waarop ook "echte" prijzen staan, die de verborgen kosten van de goederen weerspiegelen.

Consumenten worden aangemoedigd om deze hogere prijzen te betalen. Als ze dat doen, deelt de winkel de opbrengst met twee non-profitorganisaties die zich inzetten voor het behoud van land en wilde dieren en armoedebestrijding in Afrika.

In plaats van de prijzen te verhogen, denk ik dat de meest effectieve manier om de verborgen kosten van voedsel aan te pakken zou zijn om het overheidsbeleid te veranderen dat elk jaar wereldwijd 540 miljard dollar aan landbouwsubsidies verstrekt. Van dit bedrag gaat 87% naar productiesystemen die goedkoop voedsel, vezels en biobrandstoffen produceren, maar ook sociale en milieuschade veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn subsidies die het gebruik van kunstmest en pesticiden, overmatig gebruik van natuurlijke hulpbronnen en de teelt van emissie-intensieve producten zoals rijst stimuleren.

VN-agentschappen hebben er bij de wereldleiders op aangedrongen om deze subsidies te heroriënteren om de negatieve gevolgen te verminderen - een strategie die zij "een miljardenkans om voedselsystemen te transformeren" noemen. Het lijkt misschien dat het afschaffen van subsidies de prijzen voor de consument zou verhogen, maar dat is niet noodzakelijkerwijs waar – vooral niet als ze opnieuw worden gebruikt om duurzame, eerlijke en efficiënte productie te ondersteunen.

Met een echte kostenberekening als leidraad zouden beleidsmakers een deel van deze enorme bedragen kunnen toewijzen aan productiemethoden die netto positieve voordelen opleveren, zoals het uitbreiden van biologische landbouw, agrobosbouw en duurzame visserij. Ze zouden ook kunnen investeren in het opleiden en ondersteunen van de volgende generatie leiders op het gebied van voedsel en landbouw.

Door transparantie te creëren kan echte kostenberekening helpen om geld over te hevelen van schadelijke voedselproductiesystemen naar alternatieven die hulpbronnen en plattelandsgemeenschappen beschermen. Dit kan de verborgen kosten van het voeden van de wereld verlagen.

Dit artikel is een vertaling van The Conversation. De auteur is Kathleen Merrigan (Arizona State University).