Bevat sporen van vliegen

Het ziet eruit als een dood gewone handcrème. En dat is het eigenlijk ook, al zit er een bijzonder ingrediënt in. Wetenschappers van de Thomas More-hogeschool in Mechelen onderzoeken of ze ingrediënten in verzorgingsproducten en cosmetica kunnen vervangen door alternatieven die uit insecten zijn gewonnen. De handcrème bevat een zogenoemd surfactant op basis van het vet van de soldatenvlieg. Die surfactant, die vet en water beter mengbaar maakt, blijkt ook in douchezeep bruikbaar.

Verzorgingsproducten als handcrème bevatten vaak kokosnoot- of palmolie. Deze oliën worden in verband gebracht met ontbossing, en vallen bovendien beter in te zetten voor voeding. Daarom besloten de wetenschappers samen met cosmeticabedrijf Mylène om andere opties te onderzoeken. Ze vonden onder meer dat de vetzuursamenstelling van krekels en sprinkhanen sterk op die van kokosnoot- en palmolie lijkt. Hun insectenvet kan die ingrediënten volledig of deels vervangen. De vetten in de soldatenvlieg zijn beter geschikt voor verdere verwerking tot andere bestanddelen. In het geval van de krekels en sprinkhanen worden de vetten uit de volwassen dieren gehaald. Bij de soldatenvlieg komen ze van de larven.‘De dieren worden geblancheerd of snel diep-gevroren, vervolgens gevriesdroogd en vermalen’, legt Sabine Van Miert (Thomas More) uit. ‘Vervolgens kan je er de vetten uit extraheren. Twee kilogram verse vliegenlarven leveren zo’n 300 gram vet op.’

‘Nu de technische haalbaarheid is aangetoond, willen we de eigenschappen van de nieuwe producten verder onderzoeken’, zegt Van Miert. ‘Veroorzaakt contact met de huid bijvoorbeeld geen allergische reacties? We verwachten van niet. Het gaat tenslotte om dezelfde chemische stoffen, al komen ze nu uit een insect in plaats van uit een plant.’ Zal de consument dat straks ook zo zien, en zich zonder aarzelen met vliegen- of krekelvet insmeren? ‘Een marktonderzoek toonde aan dat de bereidheid om nieuwe producten op basis van insecten te proberen vrij groot is’, zegt Filip Meersman (Mylène). ‘Die bereidheid is wel het grootst voor schoonmaakproducten en – zoals te verwachten – het laagst voor verzorgingsproducten.’ Of en hoe de producten in de markt zullen worden gezet, is nog onduidelijk. ‘We hoeven niet expliciet op de oorsprong van de ingrediënten te wijzen. Al kan het duurzaamheidsaspect net een troef zijn.’

Meer dan een eiwitbron

Insecten staan al een tijdje in de belangstelling, in de eerste plaats omwille van hun hoge gehalte aan voedzame eiwitten. Die eiwitten produceren ze bovendien efficiënter dan kippen, varkens of koeien, met minder en vaak minder kwaliteitsvol voer per kilogram ‘vlees’. Nadat insecten eten enkele jaren geleden even hip was, lijkt de aandacht ervoor wat te zijn afgenomen. ‘De consument is er nog niet klaar voor, of kent de goede argumenten ervoor onvoldoende’, vermoedt Evelien De Cuypere, die voor de Vlaamse overheid het Strategisch Platform Insecten coördineert. Alle producten op basis van insecten vallen onder de Europese Novel Foods Wetgeving, die de veiligheid van nieuwe voedingsmiddelen moet garanderen. De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) beoordeelt op dit moment verschillende dossiers over producten met onder meer krekels, sprinkhanen en meelwormen. Op basis van een voorlopige veiligheidsevaluatie door het Belgische Voedselveiligheidsagenschap (FAVV) geldt intussen een gedoogbeleid voor onder meer meelwormen, krekels en sprinkhanen. Ook de toepassing van insecten in voeder voor varkens en kippen wordt verder onderzocht, al blijven commerciële toepassingen in de EU vooralsnog beperkt tot vis- en huisdiervoer.

Dat insecten meer zijn dan een duurzaam alternatief voor vlees of soja in veevoeder, is minder bekend. Verenigd in de Kempen Insect Valley, onderzoeken kennisinstellingen en bedrijven hoe ze insecten optimaal kunnen inschakelen in een circulaire economie. ‘De eiwitten zijn ook bruikbaar in verven en lijmen’, zegt Johan Jacobs van Circular Organics. ‘Je kan ze bijvoorbeeld in de plaats van petrochemische producten verwerken in gelijmde houtproducten en tapijten. Momenteel onderzoeken we samen met een groot bedrijf de mogelijkheden voor allerlei toepassingen in de bouwsector.’

Circular Organics ontwikkelde een procedé om op grote schaal zwarte soldatenvliegen te kweken en te verwerken tot drie grondstoffen: eiwitten, vetten en chitine, dat in het pantser van de diertjes zit. Met een ton organisch afval kan het bedrijf 300 kilogram vliegenlarven opkweken. Die leveren ongeveer 70 kilogram eiwit, 35 kilogram vet en 7 kilogram chitine op.

‘Het vet kan naar de farmaceutische industrie, of kan ook worden verwerkt in veevoeder’, zegt Jacobs. ‘Daar kan het plantaardige oliën zoals soja-, palm- of koolzaadolie vervangen.’ Chitine is samen met het eruit afgeleide chitosan voor diverse toepassingen bruikbaar. Chitosan beschikt onder meer over anti-microbiële eigenschappen. Wetenschappers aan Wageningen Universiteit onderzoeken het potentieel ervan in anti-bacteriële verpakkingsmaterialen. De scheepvaartsector kijkt naar chitosan als alternatief voor chemische middelen tegen algen- en schelpengroei op bijvoorbeeld scheepsrompen. ‘Eén van onze partners onderzoekt of chitosan uit de soldatenvlieg bruikbaar is in de coating van netten en touwen’, zegt Jacobs.

Chitosan blijkt ook bruikbaar als hulpmiddel bij waterzuivering omdat het in staat is bepaalde metalen uit het water te filteren door ze te binden. Het Instituut voor Landbouw- en Visserij Onderzoek (ILVO) onderzoekt het potentieel van chitine in de landbouw. Chitine in de bodem blijkt sla- en aardbeienplanten weerbaarder te maken tegen bepaalde ziektes en schimmels en is als stikstofbron bruikbaar als een traagwerkende meststof. Momenteel wordt chitine voornamelijk gewonnen uit afval van schaaldieren zoals kreeften en garnalen, veelal afkomstig uit Azië. ‘De kwaliteit daarvan is variabel’, zegt Jacobs. ‘Door chitine uit insecten te halen, kunnen we een constante kwaliteit garanderen, belangrijk voor hoogwaardige toepassingen.’

350 miljoen larven

Circular Organics werkt aan een pilootinstallatie die per dag 250 ton afval kan verwerken, met behulp van ruim 350 miljoen vliegenlarven. Die moet in de tweede helft van 2020 klaar zijn. De larven groeien nu op reststromen van de landbouw en de voedingsindustrie, zoals fruit- en groentenoverschotten, of wat overblijft na de productie van fruitsap en confituur. In theorie zouden de vliegenlarven zich ook kunnen voeden met mest en reststromen die nu om voedselveiligheidsredenen niet in veevoeder mogen worden verwerkt, zoals overschotten van supermarkten en horeca.

Alleen al de retailsector genereert in Vlaanderen jaarlijks ongeveer 70.000 ton voedselafval. Daarvan belandt ongeveer de helft in vergistingsinstallaties, een kwart in verbrandingsovens en een vijfde in composteringsinstallaties. De horecasector levert nog eens zo’n 50.000 ton voedselafval op. ‘Met onze soldatenvliegen zouden we die afvalstroom beter kunnen benutten’, zegt Jacobs.

Wetenschappers van Thomas More en de universiteiten van Leuven en Antwerpen onderzoeken samen met enkele bedrijven hoe ze de vliegenlarven met behulp van probiotica efficiënter kunnen laten groeien op etensresten en moeilijk te verteren reststromen. In een ander project gaan onderzoekers na of vliegenlarven moeilijk te verwijderen verpakkingen schoon kunnen eten, zodat die nadien makkelijker kunnen worden gerecycled.

Om de soldatenvlieg optimaal te kunnen inzetten, zou dus een wetswijziging nodig zijn. Die lijkt er niet meteen te zullen komen. Jacobs: ‘Wij hopen aan te tonen dat het zinvol kan zijn om op zijn minst een uitzondering te maken voor technische toepassingen, waarbij de insecten niet in de voedselketen terecht komen.’