6 vragen over de cacao-industrie in West-Afrika

1. Hoe ziet de gemiddelde werkdag eruit voor een cacaoboer in West-Afrika?

Anne-Marie Yao: “De dag start vroeg voor cacaoboeren en hun gezin. Rond 6 uur ’s ochtends staat het gezin op. Ze eten hun ontbijt. Zowel vader als moeder stappen van hun dorp naar de cacaoplantage. Die tocht duurt vaak een uur. Vanaf 8 uur beginnen ze op het veld te werken tot ongeveer 16 uur. Kinderen die school lopen, komen later op de dag helpen.”

“Zelf heb ik 3 hectare cacaoplantages sinds 2017. Ik kan je mijn woord geven dat het werk erg zwaar is. Je werkt op het land, in de zon. Vanaf 's ochtends loopt de temperatuur al op, tot pakweg 37°C. Ook heeft de cacaoplant veel zorg nodig. Als je een plantage begint, duurt het twee jaar voordat de plant cacaopeulen geeft en de boer kan oogsten. De peulen moet hij nog verder verwerken om als cacaoboon te verkopen. Je investeert dus eerst twee jaar voordat je er iets mee verdient. Tot die tijd moet je met een andere inkomstenbron zien rond te komen. Mijn eerste oogst is in het najaar van 2019. Tot dan heb ik enkel kosten. Gelukkig verdien ik mijn geld met werken voor Fairtrade.”

2. Wat zijn de voornaamste verschillen tussen een reguliere cacaoboer in Afrika en een boer die Fairtrade-chocolade produceert?

Nicolas Lambert: “Het verschil zit hem vooral in de ondersteuning die een Fairtrade-boer krijgt van de coörperatie waarin hij zit. Hij krijgt trainingen aangeboden en kan kosten en lasten zoals een vrachtwagen, landbouwmateriaal en een stockageruimte delen. Omdat hij in een groep zit, versterkt zijn onderhandelingspositie. Fairtrade-boeren kunnen garanties bieden aan aankopers over hoeveelheden en kwaliteit, wat hen toelaat om betere contracten te sluiten.”

Yao: “De boeren in de coöperatie kunnen van elkaar leren, zoals hoe je meststoffen het best gebruikt. Het blijft zwaar werk, maar als Fairtrade-boer sta je er niet meer alleen voor. Daarnaast krijg je een garantie op een minimumprijs voor je cacaobonen en een extra premie. De prijs van een ton cacaobonen is erg volatiel, dus het is een groot voordeel dat die boeren kunnen rekenen op een vaste minimumprijs voor hun cacaobonen die ze ontvangen als de marktprijs te laag is. Met de premie kunnen ze investeren in extra middelen voor hun plantage.”

Lambert: “Studies tonen aan dat slechts 6 procent van de prijs van een reep chocolade terecht komt bij de cacaoboer in West-Afrika. In de jaren 1980 was dat nog 16 procent. In de chocoladeketen wordt veel waarde gecreëerd, maar die wordt duidelijk niet evenredig verdeeld.”

3. Als ik Fairtrade-chocolade koop uit Ghana of Ivoorkust, verdient de cacaoboer dan een leefbaar inkomen?

Yao: “Helemaal niet. De prijs die ze nu krijgen dekt net de productieprijs. We staan nog erg ver van een leefbaar inkomen voor cacaoboeren in Afrika. Er gaapt een kloof tussen wat ze verdienen en wat ze investeren. Een leefbaar inkomen zou een inkomen moeten zijn waarmee ze kunnen investeren in hun boerderij, waarmee ze hun gezin minstens in hun basisbehoeften kunnen voorzien, zoals voldoende eten, goede huisvesting, kleding, medische zorg, scholing, transport en een kleine financiële buffer om ziekte of ongevallen op te kunnen vangen. Op dit moment slapen veel boeren en hun gezin op de vloer, ze eten niet gevarieerd en maar één keer per dag. Ze leven echt onder de armoedegrens. Ze kunnen een waterput bouwen, een school, maar nog altijd leven ze in armoede. En dat zijn dan nog de Fairtrade-boeren.”

Lambert: “Bijkomend probleem is dat boeren slechts een derde van hun cacaoproductie onder Fairtrade-voorwaarden verkopen. Er zijn simpelweg te veel Fairtrade-boeren voor de vraag die er is naar Fairtrade-cacao. De financiële voordelen van Fairtrade krijgen ze dus alleen voor die kleine schijf, de rest aan een lagere prijs. Daarom zetten we ook zoveel in op bewustwording, zodat de vraag hier naar Fairtrade-chocolade groter wordt.”

“Verder zijn we onze minimumprijs aan het herzien. We beseffen dat de huidige vergoeding niet volstaat voor een leefbaar inkomen. Die is nu ongeveer 2.000 dollar plus 200 dollar premie voor een ton cacaobonen. Als we zouden zeggen dat het morgen 3.000 dollar is per ton, dan prijzen we onszelf uit de markt. Traders willen geen cacao meer kopen voor de Fairtrade-prijs. We verliezen onze impact. Het is dus een complexe evenwichtsoefening om met producenten en onze andere stakeholders zoals traders te bekijken wat die hogere minimumprijs zou moeten zijn.”

“Naast de minimumprijs die we zelf voor ogen hebben, hebben we een referentieprijs berekend. Dat is het bedrag dat bij voldoende productie voor een leefbaar inkomen zou moeten zorgen. Die referentieprijs ligt rond de 3.000 dollar. De minimumprijs zal ergens schommelen tussen die twee bedragen, zodat het bedrag ervoor zorgt dat er verschil komt op de velden en ons tegelijkertijd niet buiten de markt plaatst.”

“Als we in de toekomst nog chocolade willen eten, moet de volledige sector naar een hogere prijs per ton verschuiven. Het is namelijk een illusie om boeren ooit een leefbaar inkomen te garanderen als ze geen fatsoenlijke prijs krijgen voor hun product. Maar voor veel producenten is dat helaas nog een taboe.”

4. Waarom focust Fairtrade Africa specifiek op vrouwen?

Yao: “Een groot deel van het veldwerk gebeurt al door vrouwen. Zij moeten meer kansen krijgen om landeigenaar te worden. Daarnaast focussen vrouwen veel meer op het welzijn van hun familie. De vrouw zorgt voor de familie, zij is de eerste die opstaat en de laatste die naar bed gaat. Als vrouwen ook ondernemers kunnen worden in de cacao-industrie, dan kunnen zij mee bepalen hoe er wordt geïnvesteerd. En daarbij houden ze rekening met andere zaken als mannen. In het programma dat we hebben opgestart om vrouwen op leidinggevende posities te krijgen, zie je al dat er verschuivingen gebeuren. Het geld dat over is van hun productie gebruiken ze om hun kinderen naar school te sturen. Vrouwen doen wat nodig is voor een ontwikkeling van de industrie en om de kloof te dichten in genderongelijkheid.”

5. Op de verpakking van een reep chocolade, bijvoorbeeld van de huismerken van Colruyt en Albert Heijn, staat niet of de cacao uit Afrika of Latijns-Amerika komt. Waarom?

Lambert: “De producenten van chocolade kiezen zelf of ze erop willen zetten waar de cacao vandaan komt. Wil je de specifieke kwaliteit van het product benadrukken, dan zet je de herkomst erop. Dat gebeurt vaak bij koffie. Dikwijls kiezen ze daar niet voor als het een meer mainstream-product is. Of het merk is belangrijker dan de herkomst van het product. Sommige merken kiezen voor een andere focus dan herkomst. Tony Chocolonely heeft bijvoorbeeld veel aandacht voor het verminderen van kinder- en slavenarbeid in Afrika. Dat merk benadrukt dus wel dat hun cacao daar op een eerlijke manier tot stand komt.”

“Zelf proberen we eerlijke cacao aan de man te krijgen. Dan willen we geen onderscheid maken tussen Afrika of  Zuid-Amerika. Al ligt in onze huidige campagne de nadruk wel op Afrika, omdat boeren het daar in het bijzonder heel zwaar hebben. Maar we willen dat alle boeren een leefbaar inkomen hebben.”

“De herkomst staat vaker aangegeven op cacao uit Latijns-Amerika dan uit Afrika. Uit Afrika komt over het algemeen meer mainstream-cacao. De meer gespecialiseerde soorten, zoals ‘high flavour’ of biologische cacao, komen meestal uit Latijns-Amerika. Daar hebben boeren vaak meer middelen. Ik hoop dat we dat kunnen veranderen in Afrika, zodat ze niet alleen de cacao in de snoeprepen kunnen produceren, maar ook die van hogere kwaliteit. Daarmee zouden ze een betere prijs kunnen afdwingen. Bij differentiatie wordt je product meer waard. Maar dat is voor de lange termijn.” 

6. Hoe zorg je ervoor dat meer mensen Fairtrade gaan kopen?

Yao: “Wij proberen meer consumenten bewust te maken van het belang van Fairtrade door te tonen onder welke omstandigheden een boer leeft. Als consument moet je beseffen dat je een keuze hebt in de winkel – met jouw aankoop kan je kiezen voor meer rechtvaardigheid en eerlijke handel. Wie voor Fairtrade kiest, laat de boeren weten dat ze niet alleen staan. Je laat voelen dat er mensen in de wereld zijn die hun grote inspanning erkennen.”

“Om dat gevoel van erkenning te versterken, moeten we directe relaties vormen tussen producent en consument. Een dorp in België kan een verbinding aangaan met een dorp in Afrika. Er kunnen uitwisselingsprogramma’s komen om te leren begrijpen wat het is om een cacaoboer te zijn. En omgekeerd gaan producenten anders om met hun product als ze weten voor wie ze het doen. Ze zetten nog meer in op kwaliteit. We moeten dus meer aandacht schenken aan die menselijke relatie. Plak een menselijk gezicht op het product waarvoor je betaalt. Zo weet je naar wie dat extra geld gaat en waarvoor het wordt gebruikt.”