Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Hoewel woestijnvorming vaak ten onrechte wordt gezien als een natuurlijke uitbreiding van woestijnen, wordt woestijnvorming van ooit vruchtbare grond gezien als een van de dringendste milieuproblemen waarmee de moderne wereld wordt geconfronteerd, en treft het landbouwgrond en bodems over de hele wereld. Waardoor worden bodems aangetast en waartoe kan dit leiden als woestijnvorming niet wordt aangepakt?
Woestijnvorming is de degradatie van land in droge subhumide, aride en semi-aride landschappen. In het algemeen wordt aangenomen dat de afname van de "kwaliteit" van het land die met woestijnvorming gepaard gaat, wordt veroorzaakt door directe of indirecte menselijke activiteiten, met gevolgen op lange termijn voor de biologische productiviteit, de ecologische biodiversiteit of de waarde voor de mens. Dit proces doet zich voor in vele regio's over de hele wereld, van Noord-Chili tot de Taklamakan-woestijn in China.
Hoewel woestijnvorming geen proces is dat gewoonlijk met Europa wordt geassocieerd, blijkt uit de klimaatveranderingsscenario's die de EU heeft ontwikkeld om verschillende manieren te onderzoeken waarop klimaatverandering de neerslag en de temperatuurstijging op het continent zou kunnen beïnvloeden, dat de kwetsbaarheid voor woestijnvorming in de EU deze eeuw zal toenemen. Portugal, Spanje, Italië, Griekenland, Cyprus, Bulgarije en Roemenië blijken de landen te zijn die het meest te maken zullen krijgen met de negatieve gevolgen van woestijnvorming, deels vanwege hun afhankelijkheid van landbouwproductie in droge gebieden.
Droge gebieden zijn regio's die worden gekenmerkt door weinig neerslag. Deze regio's beslaan meer dan 40% van het land in de wereld en huisvesten meer dan een derde van de wereldbevolking.4
Zij voorzien in een groot deel van het graan en de veestapel van de wereld: tot 44% van alle landbouwgrond ter wereld bevindt zich in droge gebieden. Ongeveer 70 procent van de mensen die in droge gebieden wonen, verdient hun inkomen uit natuurlijke hulpbronnen.
Woestijnvorming wordt veroorzaakt door zowel menselijke activiteiten als klimaatverandering. De belangrijkste menselijke activiteiten die woestijnvorming veroorzaken zijn:
Dit wordt vaak veroorzaakt door slechte of inefficiënte irrigatietechnieken, vooral in gebieden waar de direct beschikbare watervoorraad al verminderd is. Na verloop van tijd kan dit leiden tot vegetatieverlies en uiteindelijk woestijnvorming.
Het verwijderen of consequent beschadigen van vegetatie die het land beschermt en het vochtig en vruchtbaar houdt, is een belangrijke factor voor de afnemende gezondheid en het vermogen van bodems om water en voedingsstoffen tussen de seizoenen vast te houden.
Uit onderzoek is gebleken dat het verlaten van land na een eerste landbouwgebruik gedurende langere perioden kan leiden tot een risico van bodemaantasting en woestijnvorming. Dit gezegd zijnde, kan een gebrek aan menselijke activiteit ook gunstig zijn voor het land door processen op gang te brengen zoals bodemherstel, verhoogde biodiversiteit of herbebossing.
Klimaatverandering is weliswaar geen direct oorzakelijk element, maar kan de effecten van door de mens veroorzaakt bodemverval versterken. Klimaatverandering draagt vooral bij tot woestijnvorming doordat de temperaturen stijgen en droge gebieden vaker te kampen krijgen met droogte, waardoor land droog komt te liggen en vatbaarder wordt voor erosie bij extreme weersomstandigheden, zoals overstromingen. Bij aangetast land komen op hun beurt koolstof en stikstofoxide vrij, wat de klimaatverandering verergert en bijgevolg de aantasting van de bodem nog doet toenemen.
Woestijnvorming heeft reeds het leven van 250 miljoen mensen aangetast en zou tegen 2045 nog eens 135 miljoen mensen op de vlucht kunnen drijven, waardoor het een van de ernstigste milieuproblemen is waarmee de mensheid wordt geconfronteerd.
Hoewel niet uitsluitend deze, zijn enkele van de belangrijkste gevolgen van woestijnvorming een verminderde voedselproductie, onvruchtbaarheid van de bodem, een afname van de ecologische veerkracht van het land om gezond te blijven bij verstoringen zoals droogtes, stormen of hittegolven, een vermindering van de plaatselijke waterkwaliteit en verhoogde emissies afkomstig van bodemkoolstof. Bewoners van drooglandgebieden die door dit proces worden getroffen, moeten vaak besluiten de manier waarop zij hun land gebruiken te veranderen. Voorbeelden hiervan zijn bedekkende gewassen of wisselgewassen, die helpen bodemerosie en droogte te voorkomen, en herbebossing om vocht te reactiveren en biodiversiteit te genereren. Dit zijn slechts enkele van de oplossingen die helpen woestijnvorming te bestrijden en biodiversiteitsverlies te voorkomen.
Volgens de VN degradeert momenteel wereldwijd ongeveer 24% van het land. De daling van de productiviteit van akkerland die hiervan het gevolg is, kan verreikende sociale gevolgen hebben door voedseltekorten, volatiliteit en stijging van de voedselprijzen en zelfs conflicten en migratie te veroorzaken.
Hoewel Europa kan bogen op een gevarieerd ecologisch landschap, komen de voor woestijnvorming gevoelige droge gebieden vaak voor in delen van Zuid- en Oost-Europa, twee opmerkelijke regio's voor de Europese voedselproductie. Volgens een recente studie is het gebied in Zuid-, Centraal- en Oost-Europa dat zeer kwetsbaar is voor woestijnvorming, in minder dan een decennium toegenomen met een oppervlakte gelijk aan de omvang van Griekenland en Slowakije samen. Dit is grotendeels een gevolg van veranderende weerpatronen en toegenomen menselijke (en agrarische) activiteit.
Aangezien ook water in vele delen van Europa schaarser wordt, heeft het vaker voorkomen van hittegolven en droogtes de kwetsbaarheid voor woestijnvorming in een aantal groeiregio's nog verder vergroot. Helaas wordt verwacht dat deze situatie alleen maar zal verergeren naarmate de gevolgen van de klimaatverandering toenemen. Volgens de modellen voor klimaatverandering zullen de temperaturen in sommige regio's (bv. Spanje) tegen het einde van de eeuw naar verwachting met meer dan 2°C stijgen. Tegelijkertijd zal de zomerneerslag in Zuid-Europese landen naar verwachting met 50% of meer afnemen. Zonder actieve bestrijding van de woestijnvorming zouden deze veranderingen ernstige en wijdverbreide gevolgen kunnen hebben, niet alleen voor het land en de ecologische systemen, maar ook voor de voedselproducenten en onszelf als consumenten van in Europa verbouwde producten.
Het VN-Verdrag ter bestrijding van woestijnvorming (UNCCD) werd in 1994 aangenomen en verplicht 197 landen er wettelijk toe verschillende acties uit te voeren om woestijnvorming tegen te gaan en te voorkomen.
Italië is een van de vele landen die niet alleen iets doen aan de woestijnvorming in hun eigen regio, maar ook samenwerken met andere landen in het Middellandse Zeegebied om te helpen een antwoord te vinden op de bedreigingen voor het milieu die worden veroorzaakt door droogte, bosbranden en bodemdegradatie. Een voorbeeld is de betrokkenheid bij het initiatief Desertification Information System for the Mediterranean (DISMED), dat tot doel heeft de omvang, ernst en tendensen van woestijnvorming en droogte te beoordelen en te monitoren via een gemeenschappelijk informatiesysteem om woestijnvorming te bestrijden en biodiversiteitsverlies te voorkomen.
Een klein dorp in Noord-Ghana bracht Wugulu dicht bij een sociale en economische ineenstorting als gevolg van langer dan verwachte droge seizoenen, bosbranden, slechte landbouwpraktijken en overbegrazing. In 2000 werd met de steun van Friends of the Earth-Ghana en het Japan Fund for Global Environment een initiatief gelanceerd om bomen te planten en de gemeenschap aan te zetten tot het aanpakken van de ontbossing die werd veroorzaakt door het buitensporig kappen van bomen. Als resultaat daarvan werden 2.000 acaciascheuten geplant op dertien are land. In 2005 werd begonnen met het oogsten van de bomen, waardoor de dorpelingen over een duurzame bron van bomen beschikken voor eigen gebruik en om inkomsten te genereren. Dankzij het succes van het dorp bij het behoud van het milieu en de bevordering van de economische stabiliteit, lopen er in het hele land soortgelijke projecten.
Landen als Italië en Ghana zijn zich niet alleen meer bewust van de problematiek, maar pakken de problemen ook frontaal aan door ze te integreren in de algemene beleidsplannen van zowel de ontwikkelingslanden als de ontwikkelingsorganisaties en door de coördinatie tussen donors, nationale knooppunten en ministeries te verbeteren.
Op Europees niveau werd in 2006 de kaderrichtlijn bodembescherming voorgesteld, waarin de EU-lidstaten en niet-EU-lidstaten werden opgeroepen om gebieden met een risico op bodemaantasting aan te wijzen, streefdoelen voor bodembescherming vast te stellen en programma's uit te voeren om deze streefdoelen te bereiken.3 Helaas werd het voorstel in 2014 ingetrokken wegens gebrek aan steun. Vandaag is de EU-bodemstrategie voor 2030 gebaseerd op bestaande wetgevingsinstrumenten die relevant zijn voor bodembescherming om een kader voor het duurzame gebruik van de bodem vast te stellen. De strategie heeft tot doel tegen 2050 een goede gezondheid van de bodem te bereiken door een combinatie van nieuwe vrijwillige en wettelijk bindende maatregelen, waaronder een betere bescherming van organische bodems en veengronden; ondersteuning van het initiatief van de Commissie voor duurzame koolstofcycli door de praktijken van koolstofvastlegging in landbouwbodems te belonen; en ondersteuning van het hergebruik van afgegraven bodem door de invoering van een "paspoort" om te garanderen dat deze op een veilige manier wordt vervoerd, behandeld en hergebruikt . Voorbeelden van bestaande instrumenten met betrekking tot de bodem zijn te vinden in het gemeenschappelijk landbouwbeleid, aangezien landbouwpraktijken aan de basis liggen van bodemaantasting of -behoud.
Op bedrijfsniveau is Carbon Farming een praktijk die steeds meer ingang heeft gevonden en waarmee wordt verwezen naar verschillende landbouwmethoden die de in de bodem opgeslagen koolstof doen toenemen. Voorbeelden van effectieve koolstofpraktijken zijn het gebruik van dekkingsgewassen, agroforestry, het beperken van grondbewerking of het omarmen van conserverende grondbewerkingsmethoden, het aanleggen van permanent grasland op braakliggende gronden en het beperken van het aantal grazende dieren per veld. Door de biodiversiteit van de bodem te vergroten, verhogen deze praktijken de in de bodem opgeslagen organische koolstof, die op zijn beurt, door de chemische en fysische eigenschappen ervan te beïnvloeden, de infiltratiesnelheid van het water, de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor planten en het vochtvasthoudend vermogen van de bodem verbeteren.
De EU stimuleert koolstoflandbouw in haar gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), waardoor koolstofvastlegging en gezonde bodems die bestand zijn tegen woestijnvorming hopelijk een aantrekkelijke en haalbare optie worden voor landbouwers op het hele continent. Bovendien kan dit beleidsinstrument, dat tot doel heeft landbouwgronden om te vormen tot koolstofputten en bijgevolg de klimaatverandering te matigen, op lange termijn de bedreigingen van de klimaatverandering voor woestijnvorming verminderen.
Dit artikel verscheen eerder in het Engels op de website van onze partner FoodUnfolded: https://www.foodunfolded.com/article/desertification-the-vicious-cycle-between-land-degradation-and-climate-change. De auteur is Inés Oort Alonso.
Bronnen:
