Waarom we een eiwittransitie nodig hebben: over dierlijke eiwitten, vleesvervangers, en duurzame voeding

Vroeger was vlees iets voor zon- en feestdagen. Vandaag staat het bij velen zowat elke dag op het menu, en dat is zeker in het geval van rood vlees niet alleen ongezond, het heeft ook een enorme impact op het milieu. Waar we dieren houden voor het vlees kunnen we immers geen groenten kweken, en voor hun veevoeder moeten we elders nog meer grond benutten. Niet echt efficiënt, want van alle energie die runderen via hun plantaardige voeding binnenkrijgen, wordt maar tien procent behouden in hun vlees. Mochten we die plantaardige eiwitten rechtstreeks consumeren, zou dat veel meer mensen kunnen voeden.

In Zuid-Amerika is tachtig procent van het regenwoud dat wordt geveld, betrokken bij de veeteelt. Het dient dan om plek te maken voor runderen, of om soja te kweken voor veevoer. Ook onze koeien worden gevoederd met soja die daar wordt geteeld. De Cerrado, een biodivers savannegebied in Brazilië, voorziet ondertussen zestig procent van de Braziliaans sojateelt. Bij ons wordt maar liefst 76 procent van onze landbouwgrond ingezet voor de productie van veevoeder.

Eiwit als focus

Tijd dus om de verhoudingen wat te doen kantelen, en opnieuw meer plantaardig eiwit te consumeren. Onder de noemer 'Green Deal Eiwitshift op ons bord' wil de overheid daartoe aanmoedigen, en brengt het spelers uit het hele voedingssysteem bij elkaar. 'Vlees kweken vraagt heel veel energie, water en land en zorgt voor veel uitstoot. Dat moeten we verminderen', zegt professor Ingeborg Brouwer die lid was van de Nederlandse Commissie Eiwittransitie. Zo becijferde de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) dat voor de productie van 1000 calorieën uit vlees tien keer meer water nodig is dan voor dezelfde hoeveelheid calorieën uit graan. En blijkt rundvlees drie keer zo veel CO2-uitstoot te veroorzaken als de teelt van koffie. Samengevat: Hoewel ze maar voor 37 procent van onze eiwitinname instaan, is de vleesproductie, de visconsumptie en de ei- en zuivelconsumptie verantwoordelijk voor het gebruik van 83 procent van alle landbouwgronden en voor 57 procent van de uitstoot die bij de teelt en kweek van onze voeding ontstaat.

'Dat wil niet zeggen dat de hele wereld veganistisch moet worden, maar vanuit duurzaamheidsoogpunt is het belangrijk dat we een shift maken van een voedingspatroon met veel vlees, naar een meer plantaardige variant’, nuanceert Brouwer. ‘Het gaat er niet om alle dierlijke eiwitten door plantaardige te vervangen, maar wel dat we onze voeding duurzamer gaan samenstellen. Eiwit is daarbij een handig nutriënt om op te focussen: door de shift te stimuleren naar plantaardige eiwitten, eten we vanzelf duurzamer.' Niet plantaardig eten om plantaardig te eten, dus, maar wel omdat dat zorgt voor minder CO2-uitstoot, water - en energieverbruik.

'In de Europese Unie eten we nu ongeveer 40 procent plantaardig en 60 procent dierlijk', zegt de professor, 'en we willen het aandeel plantaardige voeding op zijn minst over de vijftig procent krijgen. We weten dat we in de Europese landen meer plantaardig kunnen eten, zonder dat er in onze voeding te weinig eiwitten zullen zitten.'

Kan een mens dan zomaar dierlijke eiwitten overboord gooien? Ja, maar het vraagt wat aandacht. We weten immers dat we negen van de essentiële aminozuren die we nodig hebben om ons lichaam te laten functioneren – histidine, isoleucine, leucine, lysine, methionine, phenylalanine, threonine, tryptophaan en valine – niet zelf kunnen aanmaken. Die moeten we dus uit onze voeding halen.

'Zonder dierlijke producten krijg je geen vitamine B12 binnen, en ook visvetzuren zijn moeilijk elders te vinden', zegt Brouwer. Bij plantaardige voeding moet je vaak verschillende producten combineren om het hele pakket aminozuren bij elkaar te krijgen. Mais zal bijvoorbeeld een bepaald aminozuur missen, dat je dan uit een andere plant moet halen, terwijl je bij vlees gemakkelijker het hele pakket in één keer hebt. Zeker als je volledig veganistisch eet, moet je goed puzzelen om te zorgen dat je alle aminozuren binnenkrijgt. Als je wel nog melkproducten en eieren eet, kun je veel gemakkelijker in je eiwitten voorzien.' Toch bestaat er ook plantaardig voedsel dat alle negen aminozuren verschaft. Quinoa, maar ook soja en aardappelen kunnen op dat vlak een heel belangrijke rol spelen.

Niettemin maakt vlees zeker deel uit van een evenwichtige voeding, klinkt het bij Brouwer. 'Er is immers ook land dat je niet voor de teelt van iets anders kunt inzetten omdat de grond niet geschikt is om aan landbouw te doen,' zegt ze, 'en op die akkers kunnen gerust runderen grazen. Wanneer we het op die manier kunnen organiseren, creëren we een zo efficiënt mogelijk voedingssysteem, waar we over een aantal jaren nog altijd de hele wereld mee kunnen voeden. Op dit moment is er in de wereld genoeg voeding, en zijn er voldoende eiwitten voor iedereen. We verdelen het alleen niet eerlijk genoeg. In de toekomst zal er echter een punt komen waarop de wereldbevolking zo groot is dat de vraag zich stelt of we nog genoeg zullen hebben. Vandaar de nood aan die eiwitshift: 'zo kunnen we met hetzelfde landbouwareaal meer monden voeden.'

Hoe moeten we die realiseren? Om te beginnen kan dat thuis. Voer bijvoorbeeld een 'vleesloze dag' in. Vervangt vlees eens door een andere proteïnebron: een burger kan je perfect half om half van rund en iets plantaardigs maken. En een heel klein maar goed begin is alvast om rood vlees in te wisselen voor een toch meer milieuvriendelijke kip of kalkoen.

Ook supermarkten kunnen hun deel doen. Zo groeit het vegetarisch en veganistisch aanbod in de rekken gestaag. Restaurants kiezen dan weer voor een steeds groter aanbod aan gerechten die uitsluitend uit plantaardige eiwitten bestaan. Er zijn zelfs frituren die kiezen voor een uitsluitend vegan aanbod.

En jij, kies jij ook soms voor een meer plantaardig eiwit op je bord?