Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Sommigen noemen het een naziproject, anderen zien er vooral de ecologische noodzaak van in. Eeuwenlang selectief fokken, transformeerde het rund tot niet veel meer dan een melk- en vleesfabriek. Het oerrund, de wilde voorouder van de koeien zoals wij die nu kennen, was destijds nochtans veel meer dan een wandelend stuk stoofvlees. En precies daarom staan we nu dichter dan ooit bij de verrijzenis van het oerrund.
Alle 1,5 miljard koeien ter wereld stammen af van dat oerrund. De exemplaren die onze voorouders hielden als vee, groeiden uit tot efficiënte producenten van vlees en melk. Intussen dreef de jacht op wilde oerrunderen hen tot extinctie. Het laatste exemplaar legde in 1627 het loodje in Polen. Alleen op prehistorische grotschilderingen prijken ze nog vrolijk tussen herten, paarden en wolharige neushoorns.
En dat heeft zo z’n gevolgen. In veel natuurgebieden zijn er geen grazers meer om al knagend te voorkomen dat struiken en bomen alles overwoekeren. Grazers houden de structuur van het landschap divers, wat gunstig is voor de biodiversiteit. Bovendien dragen graslanden bij aan de ondergrondse opslag van CO2 en zijn ze volgens recent onderzoek beter bestand tegen effecten van de klimaatveranderingen – droogte, brand – dan bossen.
Verschillende Europese projecten willen het oerrund weer tot leven wekken, zodat het zijn werk kan hervatten. Eén daarvan is de Nederlandse Stichting Taurus. “In Nederland is de interesse in natuurlijke begrazing als een vorm van natuurbeheer sterk toegenomen. Aanvankelijk deden we dat met Schotse Hooglanders, een rustiek ras”, zegt Ronald Goderie, directeur van Stichting Taurus. “Het probleem met die rassen is onder andere de lange vacht. In de zomer hebben ze het veel te warm en staan ze de hele dag in het water. Idealiter gebruiken we het dier dat oorspronkelijk die functie bekleedde: een oerrund dat volledig zelfredzaam is en ook in grote gebieden kan overleven."
Na zes generaties transformeerden de vossen van wilde dieren tot huisdieren die kwispelden wanneer de onderzoekers op het lab arriveerden en jankten als ze weer vertrokken
Tamme boerderijkoeien transformeren tot robuuste oerrunderen vergt een genetische tijdreis. Gedurende de 10.000 jaar waarin de mens selectief fokte met dieren die veel melk opleverden of lekker gemarmerde biefstukbillen bezaten, veranderde er immers vanalles in het DNA van de runderen. Dat gebeurde ook bij andere tamme dieren, zoals varkens en honden.
David MacHugh legt uit wat die veranderingen precies inhouden. MacHugh onderzoekt de genetica van landbouwhuisdieren aan het University College in Dublin en maakte deel uit van het onderzoeksteam dat in 2015 het volledige genoom van het oerrund ontcijferde. “We zien dat sommige eigenschappen in verband staan met elkaar. Als je minder agressieve dieren fokt, beïnvloedt dat ook eigenschappen die niet met het karakter te maken hebben. Dat ondervond men tijdens een experiment in Siberië, waar geneticus Dmitry Belyaev tamme zilvervossen fokte om ze te vergelijken met wilde exemplaren.”
Na zes generaties transformeerden de vossen van wilde dieren tot huisdieren die kwispelden wanneer de onderzoekers op het lab arriveerden en jankten als ze weer vertrokken. Hoewel Belyaev de vossen waarmee hij fokte louter uitkoos op basis van hun zachtaardige karakter, veranderde ook hun uiterlijk. De vossen kregen een gevlekte vacht, hangende oortjes en een gekrulde staart; typische kenmerken die voorkomen bij huis- en boerderijdieren. Het is een teken dat de genen voor die kenmerken met elkaar samenhangen.
De transformatie die gepaard gaat met het tam maken van wilde dieren, noemen wetenschappers het domesticatiesyndroom. “Onder andere de genen voor de groei en de ontwikkeling van het zenuwstelsel en het voortplantingssysteem veranderen. Bij verschillende tamme diersoorten lijkt het om dezelfde groep genen te gaan”, concludeert MacHugh.
De comeback van het oerrund gebeurt op grootmoeders wijze: met behulp van selectief fokken
De perfecte oeros kan je alleen creëren door die veranderingen terug te draaien. In het DNA van de huidige runderrassen, wisselen stukken die overeenkomen met die van het oerrund zich af met variaties die bevoordeeld werden door het fokken. Komt het gewenste DNA voor bij een van de ouders, dan is de kans fiftyfifty dat een nakomeling dat overerft. Daarom is het behoorlijk moeilijk om puur en alleen op basis van kruisingen het oer-DNA samen te puzzelen. Het kan eigenlijk alleen via genetische manipulatie of klonen, maar dat zijn ze bij Stichting Taurus niet van plan.
“In 2015 is het volledige genoom van het oerrund ontrafeld. In theorie kunnen we dat nabouwen, maar dat is niet onze bedoeling. Ten eerste is het verboden in Europa, ten tweede is er nog heel wat van het oorspronkelijke DNA en gedrag aanwezig in bepaalde runderrassen”, zegt Goderie. De comeback van het oerrund gebeurt daarom op grootmoeders wijze: met behulp van selectief fokken.
Runderen kruisen tot er een oerrund-lookalike ontstaat, is geen nieuw idee. In de 19de eeuw was de Poolse zoöloog Feliks Jarock de eerste die het opperde. Hij voerde zijn idee nooit uit, maar de Duitse broers Heinz en Lutz Heck waagden in 1920 wel een poging. Ze startten elk hun eigen fokprogramma, waarbij ze zich baseerden op historische bronnen en het fantasiebeeld van een ‘vurig, wendbaar en dapper’ rund. Na twaalf jaar waren ze klaar. Saillant detail is dat Lutz Heck op dat moment bevriend was met vooraanstaande nazi’s, die zijn fokexperimenten zagen als een inspirerend voorbeeld van eugenetica (rasverbetering). Een van Lutz’ kuddes leefde zelfs op het persoonlijke jachtterrein van nazileider en rijksjachtmeester Hermann Göring.
Later reconstrueert zoöhistoricus Cis van Vuure het uiterlijk en gedrag van het oerrund, eveneens op basis van historische documenten. Hij besluit dat de Heckrunderen voornamelijk qua vachtkleur op hun voorouder lijken. De lichaamsverhoudingen en -maten kloppen volgens van Vuuren niet, de vorm van de hoorns evenmin. Dat zegt ook Ronald Goderie. “De gebroeders Heck zijn aan de slag gegaan met de kennis van toen en rassentheorieën die niet deugen. Het werd een potpourri van rassen, waar ook de Spaanse vechtstier en het Corsicaans bergrund in zitten. Vechtstieren zijn gefokt om agressief te zijn, dus die Heckrunderen zijn soms onhandelbare beesten. In vergelijking met het oerrund zijn ze ook te klein.
Bovendien is er nog de erfenis: Lutz Heck was een nazi, daar willen wij niets mee te maken hebben. Sinds de jaren 1920 is de kennis over het oerrund enorm toegenomen. Voor ons was dat voldoende motivatie om te beslissen: het kan anders."
"In het natuurgebied Keent bij Ravenstein (Noord-Brabant) zitten 140 taurossen. Het lijkt de Serengeti aan de Maas wel"
In 2007 ging Stichting Taurus aan de slag. Destijds was het genoom van het oerrund nog niet ontrafeld, dus ontstond het idee om dat zelf te doen. “Er liggen skeletten van oerrunderen in verschillende Europese musea. We vroegen hen om botfragmenten op te sturen, met de bedoeling die te laten analyseren in het labo van het forensisch instituut in Leiden. De techniek bleek uiteindelijk te moeilijk”, vertelt Goderie. Het was een teleurstelling, maar volledig ontmoedigd was hij niet.
“Er bestaan veel historische documenten over het oerrund, onder andere uit de Romeinse tijd. Daarnaast zijn er ook skeletten en grotschilderingen. Alles bij elkaar schetsen die wel een goed beeld. We raadpleegden ook genetici en runder-experts, waaronder Cis van Vuure. Op basis van hun advies kozen we de rassen waarmee we wilden fokken. Vooral runderen die in Zuid-Europa en de Balkan dienstdoen als trekdier hebben veel uiterlijke kenmerken van het oerrund behouden, zoals de Italiaanse Maremmana en de Andalusische Pajun. In 2010 kwam het eerste kalfje ter wereld.”
Ondertussen leven er in Nederland zo’n vierhonderd oerrunderen in spe, ook wel taurossen genoemd. In samenwerking met Rewilding Europe, bracht Stichting Taurus er ook een honderdtal naar andere Europese landen. Maar helemaal klaar zijn ze nog lang niet. Goderie: “Runderen zijn geen konijnen. Het duurt twee tot drie jaar voor een kalfje zelf nakomelingen voortbrengt. Voor wie er niet veel van kent, lijkt onze tauros al sterk op het oerrund. In het natuurgebied Keent bij Ravenstein (Noord-Brabant) zitten er zo’n 140 runderen. Het lijkt de Serengeti aan de Maas wel. Maar de taurossen zijn nog te klein en de hoorns staan niet juist. Met de fijne afwerking zijn we nog een vijftien tot twintig jaar zoet, al hebben we het idee van een perfecte kopie losgelaten. We willen in de eerste plaats het rund zijn plek als wild dier in de natuur teruggeven."
“Sommigen willen niets te maken hebben met ‘dat naziproject’. Zelf zie ik geen nazikoe, maar vooral de ecologische functies die het rund kan vervullen"
Dat is ook het doel van de verschillende initiatieven die Heckrunderen uitzetten in verwilderde gebieden. In België werkt het wildpark van de Grotten van Han hieraan mee. In het park zelf delen de dieren een enorm gebied met onder meer Europese bizons, damherten en przewalskipaarden. Met vredig herkauwende runderen op de achtergrond, vertelt verzorger Anthony Kohler over het wel en wee van het runderleven. “In de wintermaanden krijgen ze extra voer, maar van april tot november zoeken ze zelf voedsel. Voor de runderen die later vrijgelaten worden, is de volgende stap een halfwild gebied. Bijvoederen gebeurt daar alleen in de meest ongure periodes. Die methode is succesvoller dan een zogenaamde hard release, waarbij je ze meteen aan hun lot overlaat."
"Het liefst laten we ze los in een groep waarvan de runderen elkaar al kennen. Zo kunnen ze samen leren omgaan met hun nieuwe omgeving en moeten ze geen energie verspillen aan hun integratie in de groep. Bij jongere dieren is het goed als er een wat oudere koe aanwezig is. Die toont hen hoe het moet.” Omdat ze zelf eten en drinken moeten zoeken, is het gedrag van zo’n kudde anders dan wat je ziet op de boerderij. “Net zoals bij bizons hebben een of meerdere vrouwtjes de leiding over de kudde. Welke koeien dat precies zijn, hangt soms af van de activiteit. Ze hebben hun eigen specialiteiten.”
De Heckrunderen lopen al rond in Spanje en Wit-Rusland. In Polen zijn ze echter niet welkom. Kohler weet dat niet iedereen fan is van de Heckrunderen, maar voor hem is het naziverleden een oude koe die in de gracht mag blijven. “Sommigen willen niets te maken hebben met ‘dat naziproject’. Zelf zie ik geen nazikoe, maar vooral de ecologische functies die het rund kan vervullen. Tauros of Heckrund, voor het ecosysteem maakt het geen verschil."
Taurossen die niet geschikt zijn om mee te fokken, gaan uiteindelijk naar de slacht. Bovendien groeien de kuddes sneller dan dat er nieuwe gebieden beschikbaar zijn, wat ook een surplus creëert. Na een paar jaar grazen in de natuur, eindigt die surplus als biefstuk. Ook een groep Franse boeren ontdekte de combinatie van natuurbeheer en vleesproductie. Zij laten Heckrunderen grazen op moeilijk bewerkbaar land, om ze uiteindelijk als ecologisch rundvlees te verkopen.
