Waarom de insectenburger uit de winkelrekken verdween

Een kleine tien jaar geleden maakten westerse consumenten voor het eerst kennis met insecten. Op festivals konden avontuurlijke eters zich wagen aan allerhande bereidingen met krekels, sprinkhanen en andere zespotige beestjes. Er doken pop-up insectenrestaurants op, en een aantal supermarkten legden zelfs insectenburgers in de rekken.

Maar de trend waaide over. De westerse weerzin tegen het eten van insecten bleek groter dan de nieuwigheid. Jammer, want wetenschappelijke studies komen keer op keer tot dezelfde conclusie dat insecten een gezonde bron van eiwitten en vetten vormen die bovendien veel duurzamer is dan vlees of vis.

Niet uit de niche

Het is ergens vreemd dat mensen in het Westen dermate weigerachtig staan tegenover het eten van insecten. Voor zo'n twee miljard mensen elders in de wereld staan ze regelmatig op het menu. Bovendien zijn ze erg lekker, zo weet onderzoeker en expert in eetbare insecten Daylan Tzompa-Sosa, verbonden aan de Universiteit Gent, en afkomstig uit Mexico. 'Bij ons zijn insecten een ware delicatesse, bijna te vergelijken met kaviaar hier. Ik herinner me als kind hoe mijn vader ze in het wild verzamelde, en het was altijd feest als ze op tafel kwamen. Rode maguey wormen waren mijn favoriet.'

Tzompa-Sosa's enthousiasme voor insecten wordt alsnog niet door veel westerse consumenten gedeeld. 'De aanvaarding is en blijft laag, zo blijkt uit verschillende studies. Dat maakt dat bedrijven terughoudend zijn om te investeren in het ontwikkelen van producten op basis van insecten. Er zijn wel verschillen tussen soorten. Men staat positiever tegenover krekels of sprinkhanen dan bijvoorbeeld meelwormen. Ik zie het echter voorlopig wel een niche blijven.'

Dat insectenproducten niet doorbraken, kwam deels ook omdat de regulering op vlak van voedselveiligheid achterliep. Omdat Europa geen traditie kent van insecten kweken en eten, bestonden er geen regels over. België en Nederland gedoogden voeding op basis van insecten, maar in 2018 ging in de EU de Novel Food Regulation van kracht, die nieuwe types voeding zonder traditie specifieke regels oplegde om als voeding op de markt te komen. Die juridische onzekerheid zette een rem op de ontwikkeling van insectenproducten. Ondertussen kregen een aantal verwerkingen op basis van de meelworm (Tenebrio molitor), de treksprinkhaan (Locusta migratoria) en de huiskrekel (Acheta domesticus) groen licht van de EU. Negen andere toepassingen zitten nog in de erkenningsprocedure.

Uit het zicht

Ook al mag het van Europa, zakjes gedroogde krekels of een sprinkhanenburger met knapperige pootjes weten nog niet veel mensen te overtuigen. Meel, eiwittenpoeders of oliën kunnen op meer bijval rekenen. Uit consumentenbevragingen blijkt dat mensen meer openstaan voor ingrediënten op basis van insecten, niet om zelf mee aan de slag te gaan in de keuken, maar verwerkt in al gekende voedingsproducten zoals pasta, koekjes of vleesvervangers.

Volgens Tzompa-Sosa is dit de meest haalbare optie. 'Ik zie mogelijkheden om insecten onze voeding binnen te loodsen, maar niet als zichtbaar ingrediënt. Dat schrikt veruit de meeste Europeanen af, die totaal geen traditie van entofagie – het eten van insecten – hebben. Het gaat niet om nieuwe producten, maar bestanddelen in voedsel dat mensen al kennen.'

'Het vermindert tegelijkertijd de zichtbaarheid van insecten, maar opent ook heel wat meer mogelijkheden. Eiwitrijk krekelmeel of een olie op basis van meelwormen valt makkelijker in voeding te verwerken dan hele krekels, zelfs zonder de smaak en het zicht van een product te veranderen. Daar liggen wel opties open om een aantal minder duurzame ingrediënten te vervangen. Vetten uit insecten zijn een alternatief voor palmolie of boter, of voor melkeiwitten in proteïneshakes.’

Trend naar plantaardig

Insectenproducten breken maar moeilijk door, deels omdat net duurzaamheid hun belangrijkste verkoopargument is. De groep consumenten die dat belangrijk vindt kiest echter vaker voor een vegetarisch of veganistisch dieet, waarin insecten niet passen. Nieuwsgierigheid kan mensen verleiden insectenproducten een kans te geven. Maar vaak blijft het bij een keer proberen, en leidt het niet tot blijvende veranderingen in het aankooppatroon.

De prijs is ook een punt, aldus Tzompa-Sosa. 'Ingrediënten op basis van insecten blijven duurder dan plantaardige alternatieven. Ik zie wel toepassingen in de sector van de snacks, zoals chips, proteïnerepen voor sporters en dergelijke. Nichemarkten dus waarbij consumenten bereid zijn een hogere prijs te betalen.'

'Het is echter niet alleen een kwestie van prijs. Er tekent zich een algemene trend af in de richting van plantaardige ingrediënten, en insecten passen niet echt in dat plaatje. Het gebruik van nieuwe ingrediënten op basis van insecten zal nog wel toenemen, maar ik vermoed dat het marktaandeel beperkt zal blijven. Insecten vormen een nieuwe, erg interessante bron van eiwitten en vetten, maar ze gaan de duurzaamheidsproblemen van de voedingssector niet oplossen.'

Voedselveiligheid in het Zuiden

Toch zou het een vergissing zijn om het onderzoek naar voedingstoepassingen van insecten aan de kant te schuiven, beklemtoont professor Mik Van Der Borght, gespecialiseerd in bio-resources en verbonden aan de Research Group for Insect Production and Processing (IP&P) van de KU Leuven. 'Misschien dat het bij ons in het Westen een nichemarkt blijft, maar dat ligt in de rest van de wereld wel even anders.' De onderzoeksgroep waar Van Der Borght deel van uitmaakt heeft onderzoeksprojecten naar de kweek van insecten lopen in Oeganda en Kenia. Daar heeft insecten eten een lange traditie, maar vangt men de beestjes vaak in het wild, wat druk zet op populaties insecten in de natuur.

Een circulaire, duurzame kweek kan die druk verminderen en tegelijk een antwoord bieden op de groeiende vraag naar eiwitten en in mindere mate naar vetten. Ook biedt het ontwikkelen van een nieuwe agrarische sector economische kansen en werkgelegenheid. ' Ik heb geen glazen bol, maar ik verwacht dat het in Europa nog wel even gaat duren voordat insectenproducten hun plek op de markt vinden. Maar we mogen het onderzoek naar humane consumptie zeker niet loslaten, want het potentieel op vlak van duurzaamheid, voedselzekerheid en economische ontwikkeling buiten het Westen is enorm.'