Van filters tot fruitaroma’s: de Belg holt de waterhypes achterna

In 2016 stelde Chaudfontaine ‘Fusion Citroen’ en ‘Fusion Pompelmoes en Cranberry’ voor, twee nieuwe soorten lichtbruisend water met fruitige aroma’s. Het Belgische watermerk, dat in 2003 werd gekocht door Coca-Cola, lanceerde zo zijn eigen reeks gearomatiseerde waters, waar intussen al vier variaties zijn bijgekomen. De lancering bouwde verder op een opvallende trend: tussen 2013 en 2016 is het aantal verkochte aromawaters in België meer dan verdubbeld.

“Gearomatiseerde waters zitten volop in de lift, met jaarlijkse groeicijfers van ongeveer 30 procent”, vertelt David Marquenie. Marquenie is Secretaris-generaal van het Koninklijk Verbond van de Industrie van Waters en Frisdranken (VIWF), de Belgische federatie van producenten van waters en frisdranken. Maar ook andere flessenwaters doen het goed. “De Belgische markt van gebotteld water blijft groeien. Natuurlijk mineraalwater en bronwater hebben in 2015 frisdranken voorbijgestoken wat volume betreft.

Water is hip

Waar komt die populariteit vandaan? “Water is hip”, vertelt Roland Vanden Abbeele, die in 2006 de eerste watersommelier van België werd. “Het is gezond, want het bevat geen alcohol of suiker. Het is daarom ideaal voor mensen met alcoholproblemen, gezondheidsproblemen of geloofsvoorwaarden, die toch willen genieten op restaurant.”

Vanden Abbeele zag hoe water de afgelopen jaren steeds meer gezien werd als een volwaardig culinair product, en daar speelt zijn werk op in. “Een watersommelier gidst mensen om water op de juiste manier en op het juiste moment te gebruiken.” Vanden Abbeele geeft waterdegustaties, maar draagt ook bij aan smaaksamenstellingen van soorten water, hetgeen hij onder meer deed voor Chaudfontaine. En hij is niet de enige, want watersommeliers en watermenukaarten winnen aan belang in Belgische restaurants.

Water kan in eindeloos veel varianten voorkomen en gedronken worden, stelt Vanden Abbeele, en dat vindt hij net een meerwaarde. “We moeten af van het idee dat water iets kleurloos, reukloos en smaakloos is. Nu associëren we kwaliteit nog te vaak met iets dat neutraal is, maar dat klopt niet."

Goede bacteriën gezocht

Daar is professor Bart De Gusseme, van het Center for Microbial Ecology and Technology aan de UGent, het mee eens. “Soms wordt er verkeerde informatie gegeven aan consumenten en ingespeeld op bepaalde angsten. Drinkbaar water wordt voorgesteld als een zo neutraal mogelijke drank die nul bacteriën en mineralen zou mogen bevatten. Bedrijven spelen daarop in om filters te verkopen die het kraantjeswater nog extra filteren en zo voor bijkomende kwaliteit zouden zorgen.”

Dat klopt echter niet volgens De Gusseme: “Steriel water bestaat niet. In het allerbeste geval bevat water 1.000 bacteriën per milliliter, meestal gaat het om 10.000. In Nederland, waar het water niet met vrij chloor behandeld wordt, zitten er zelfs zo’n 100.000 in een milliliter water. Meer zelfs: water móet mineralen bevatten en mag niet steriel zijn. Het moet goede bacteriën bevatten, die pathogenen bestrijden door ervoor te zorgen dat ziektekiemen zich niet kunnen nestelen. Door goede bacteriën in het water te laten, blijft het water bio-stabiel en dus ongevaarlijk.”

“Drinkbaar water mag ook best niet te lang stilstaan, want daarin schuilt een risico bij filterinstallaties die bijkomend op het net aangesloten worden. Water dat stilstaat op kamertemperatuur, bijvoorbeeld in de rubberen slangetjes van een waterfontein op kantoor, kan gevaarlijk zijn, omdat het de kans vergroot op ziekteverwekkers.”

Aangerijkt ater als prima alternatief

De vraag hoe gezond gearomatiseerde of aangerijkte waters nu eigenlijk zijn, wordt met de regelmaat van de klok opgeroepen, maar is relatief eenvoudig te beantwoorden. “Gearomatiseerde waters bevatten in de meeste gevallen enkel aroma’s, die bovendien vaak natuurlijk zijn”, stelt David Marquenie. “Ze vormen dus een perfect alternatief voor gebotteld water. En wanneer er zoetstoffen worden toegevoegd, gaat het steeds over zoetstoffen die na grondige evaluatie door het EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid, red.) toegelaten zijn voor toepassingen in de voeding. Voor elk van de toegelaten zoetstoffen heeft EFSA ook limieten bepaald. De lidstaten gaan na of hun bevolking die limieten niet overschrijdt.” 

Ook over de meerwaarde van aangerijkte waters is Marquenie positief: “Aangezien de aanrijking met vitaminen of mineralen gebeurt binnen de wettelijk vastgelegde limieten, is hier geen enkel risico aan verbonden en zijn deze producten volkomen veilig.” Zulke aangerijkte waters worden momenteel niet verkocht op de Belgische markt en kenden hier in het verleden ook geen groot succes. De verkoop van VitaminWater van Coca-Cola werd in 2013 bijvoorbeeld na amper drie jaar stopgezet in België, door tegenvallende verkoopresultaten. 

Van alkalinewater, dat een basische pH-waarde heeft en zo het lichaam zou helpen om te ontzuren, is Marquenie minder overtuigd. “Er worden vaak tal van gezondheidseigenschappen toegekend aan alkalinewaters, zonder dat daar de nodige wetenschappelijke basis voor bestaat. Volgens de Europese claimswetgeving, kunnen dergelijke gezondheidseigenschappen slechts aan een voedingsmiddel worden toegekend indien die claim officieel werd erkend door de overheid, wat hier niet het geval is."

Waterschaars Vlaanderen

Belgen behoren tot de grootste flessenwaterconsumenten ter wereld. Met 130 liter per persoon stond België in 2017 op de 7de plaats in de wereld en op de 3de plek in Europa. De cijfers zijn opvallend, aangezien België, in tegenstelling tot veel andere landen op die lijsten, ook veilig kraantjeswater biedt. Dat kraantjeswater zou in de toekomst echter misschien minder beschikbaar worden.

“Ons kraantjeswater is in transitie, want we worden geconfronteerd met een aantal uitdagingen”, vertelt De Gusseme. “De watervoorraden waaruit we zoet water halen dat geschikt is om te drinken, worden steeds beperkter. Zeker de twee laatste zomers waren heel droog. Maar ook de winters, waarin het nat genoeg moet zijn om de grondwaterreserves aan te vullen, waren matig tot zelfs droog.” 

De Gusseme stelt vast dat er in de Belgische drinkwatersector tegelijkertijd twee transities gaande zijn, die beide inspelen op internationale evoluties. “Extra filters en andere drinkvormen zijn een economisch fenomeen dat we hier sinds zo’n tien jaar zien. Er komen steeds nieuwe dingen op de markt, die extra kwaliteit zouden moeten toevoegen aan het water dat we drinken. Die markt boomt, maar het is een economisch gegeven: het gaat het grotere beschikbaarheidsprobleem van drinkwater niet oplossen.”

Dat beschikbaarheidsprobleem doet zich voor op ecologisch vlak. “Velen vinden het moeilijk te geloven, maar Vlaanderen is waterschaars gebied aan het worden. Die trend zien we niet enkel bij ons, veel grote watervolumes zijn in transitie door klimaatverandering. Dat is de grootste uitdaging waar we voor staan: hoe kunnen we voldoende zoet water beschikbaar houden voor gebruik?”

“Er worden al acties ondernomen door de Vlaamse watermaatschappijen, om de bestaande producties uit te breiden en nieuwe te bouwen op oppervlaktewater, of water te filteren voor hergebruik. Dat hergebruikwater gaat vandaag vooral naar de landbouw en industrie. Mijn boodschap als wetenschapper is: we kunnen afvalwater ook rechtstreeks filteren tot drinkwater, technologisch zijn we er klaar voor. Het moet alleen nog geaccepteerd worden door het publiek. Nu blijft er een zekere jukfactor: ‘bah, het is afval geweest’. Maar dat dachten mensen ook toen we papier begonnen te recycleren, en nu is het helemaal normaal."

Nieuwe Europese richtlijnen

Diezelfde groeiende waterschaarste manifesteert zich ook in andere regio’s, zoals Zuid-Europa. Dat bevestigt Jan Peter van der Hoek, Professor of Drinking Water Engineering aan TUDelft en Directeur Innovatie bij het Amsterdamse waterbedrijf Waternet. “De droogte manifesteert zich in Europa vooral in het Middellandse Zeegebied, in landen zoals Spanje. De komende jaren zal klimaatverandering steeds extremere situaties voortbrengen. Die veranderingen vergroten de noodzaak om water te hergebruiken.”

Om aan de veranderende noden in de drinkwatersector tegemoet te komen, wordt er gewerkt aan een herziening van de Europese kraantjeswaterrichtlijnen, die sinds 1998 dezelfde zijn. De herziening komt er mede op initiatief van de Europese burgerbeweging Right2Water, die toegang tot schoon water voor iedereen eist. 

“Die herziening moet zorgen voor duidelijkere parameters en meer transparantie naar het publiek”, vertelt van der Hoek. “De kwaliteitsnormen in de huidige richtlijn worden geëvalueerd, en het water is niet in alle Europese landen even betrouwbaar.” De nieuwe richtlijnen worden momenteel besproken in het Europees Parlement, de Europese Raad en Commissie, en zullen waarschijnlijk in 2020 in werking treden.

Nederlandse tappunten

De nieuwe richtlijnen zullen weinig verschil maken in Nederland, waar kraantjeswater het al erg goed doet. De drinkwaterevoluties die zich voordoen in België, lijken daar geen vat te hebben. ‘Kraantjeswater is in Nederland veel populairder dan gebotteld water”, vertelt van der Hoek.  “Die dure watertjes kan je bij ons ook kopen, maar ze slaan niet zo aan. Het gaat om een marketingproduct, een hype, maar in Nederland is er gewoon minder interesse voor flessenwater. Veel mensen vullen flessen gewoon met kraantjeswater, omdat het goedkoper is en beter voor het milieu. Er zijn zelfs ecologische supermarkten, die bewust geen flessenwater verkopen.’

Om aan die noden tegemoet te komen, werden er vooral de afgelopen vijf jaar veel nieuwe tappunten geïnstalleerd. De Nederlandse Spoorwegen (NS) kondigden eind 2018 bijvoorbeeld aan dat er tegen eind 2019 nieuwe drinkwatertappunten geïnstalleerd zullen worden in 200 stations. Daarmee wil de NS het drinken van kraantjeswater stimuleren en zo afval verminderen.

Waarom is er zo’n voorkeur voor en vertrouwen in kraantjeswater bij onze noorderburen? Dat heeft volgens van der Hoek te maken met het Nederlandse beheersysteem. ‘Waterbeheer is een publieke sector in Nederland, in veel andere landen is er een gemengd systeem. Er is veel controle en nauwgezet beheer: de laatste grote contaminatie was in Rotterdam in de jaren 1970. Er wordt een gesofisticeerd alarmeringssysteem gehanteerd, dat in communicatie staat met drinkwaterbedrijven, overheidsinstellingen en buitenlandse waterbeheerorganisaties. Als er bijvoorbeeld een probleem is in de Rijn wordt dat meteen doorgegeven, en kan de inname van water voor drinkwaterbereiding tijdelijk worden gestopt totdat de verontreiniging voorbij is. Er wordt bovendien geen chloor gebruikt in het water, waardoor het gezond is en een lekkere smaak heeft.’

Van waar komt die andere mentaliteit dan in België? Van der Hoek heeft een suggestie: ‘Ik heb al gehoord dat het in België een soort statussymbool is om een mooie fles water op tafel te hebben. In Nederland is dat totaal niet zo, hier bestellen we zelfs kraantjeswater in het restaurant.'

Water weer koesteren

Hoe zal de Belg water drinken in de toekomst? 

Vanden Abbeele juicht toe dat de Belgische consument nieuwe watersmaken blijft opzoeken. “Je kan je dorst lessen met water, maar je kan er ook van genieten,” stelt de sommelier. Hij hoopt dat de perceptiewijziging rond water als een volwaardig culinair product wordt verdergezet: “Een goed glas water maakt deel uit van een goede culinaire ervaring.”

Wat kraantjeswater betreft, pleit De Gusseme voor een herwaardering. “Water is geen evidentie”, benadrukt de wetenschapper. “In Romeinse tijden liepen er grote bovengrondse aquaducten naar de stad om water aan te voeren. De bevolking zag zelf de inspanningen die de voorziening van drinkbaar water inhoudt. Nu ligt alles ondergronds en zijn we water als een evidentie gaan beschouwen, terwijl het dat niet is. We moeten als maatschappij weer bewust worden dat gezond water niet vanzelf uit de kraan komt, en het koesteren."