Deze website gebruikt cookies. Ik ga akkoord met de privacy policy
OK
Milieu

Hoe zal een veranderend klimaat de olijfbomen beïnvloeden?

Een van de oudste en meest symbolische teelten van het Middellandse Zeegebied wordt bedreigd door de gevolgen van de klimaatverandering. Wat zullen de stijgende temperaturen en een onstabiel klimaat voor gevolgen hebben voor dit gewaardeerde gewas?

FoodUnfolded

Een globaal digitaal platform dat mensen opnieuw verbindt met de oorsprong van hun voedsel en wil inspireren tot een positieve verandering van het voedselsysteem.

"Het waren de Feniciërs die de teelt van de olijfboom in het Middellandse Zeegebied ontwikkelden," legt Joan Mayol, landbouwer en voorzitter van de Regelgevende Raad van de Olie van Mallorca, uit. "En daarna begon de teelt in Spanje, dat nu de grootste producent en exporteur ter wereld is." Zoals hij ons vertelt, was er al "een Romeinse schrijver uit Cádiz (Zuid-Spanje) in de eerste eeuw na Christus die perfect beschreef hoe de teelt van de olijfboom en alle variëteiten van olijven moesten zijn".

Zoals Joan vanuit zijn olijfgaard in de Serra de Tramuntana op Mallorca verklaart, is Spanje de grootste producent en exporteur van olijfolie ter wereld, zelfs nog vóór Italië en Griekenland. Olijfgaarden zijn mee geëvolueerd met het mediterrane klimaat en staan bekend om hun weerstand tegen waterschaarste. De laatste jaren is echter gebleken dat zelfs de olijfboom, een symbolisch veerkrachtige boom, een van de gewassen zou kunnen zijn die zwaar worden getroffen door de gevolgen van de klimaatverandering, waardoor een millennia-oude bron van levensonderhoud, cultuur en handel in gevaar komt.

Van de mediterrane Levant tot Spanje: de geschiedenis en het heden van olijfolie

De geografische oorsprong van de olijfboom ligt in het oostelijke Middellandse-Zeegebied (dat overeenkomt met het huidige Libanon, Jordanië, Syrië en bepaalde aangrenzende gebieden) tussen 4000 en 3000 voor Christus. De grote waarde ervan zou de geschiedenis van de grote Fenicische en Romeinse rijken mede hebben bepaald en weerspiegeld. Vanaf het begin van zijn geschiedenis heeft de boom veel meer gebracht dan olijven en olie. "Het was ook een stof met medicinale waarde, brandstof, cosmetica..." legt Joan uit.

De geschiedenis van de olijfboom gaat hand in hand met de geschiedenis van het Middellandse Zeegebied en zijn gastronomie: Bioloog Georges Duhamel zei dat "de Middellandse Zee ophoudt waar de olijfboom ophoudt met groeien". Samen met wijnstokken en tarwe maakt de olijfboom deel uit van de zogenaamde "mediterrane trilogie", gewassen die tot de eerste behoorden die de kustgebieden bezetten.

De huidige teelt in Spanje, die 14% van het landbouwareaal van het land in beslag neemt, vertegenwoordigt bijna de helft (45%) van de wereldproductie. Grote oppervlakten olijfgaarden nemen, zoals elke grote aanplanting van bomen, een aanzienlijke hoeveelheid CO2 op. Joan beschrijft dat "elke olijfboom, gemiddeld, aangezien er grotere en kleinere olijfbomen zijn, 30 kg CO2 per jaar absorbeert, wat de olijfgaard tot een belangrijke factor maakt in de beteugeling van de klimaatverandering".

Nazar Hrabovyi - Unsplash

Een boom die het klimaat beïnvloedt en door het klimaat wordt beïnvloed

En ja, hoewel olijfbomen tot op zekere hoogte de gevolgen van de klimaatverandering kunnen verzachten door hun absorptie van CO2, zijn ze ook slachtoffer van de klimaatverandering. De stijgende uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt een stijging van de temperaturen en van de frequentie van extreme weersomstandigheden, zoals droogtes, stormen of onseizoensgebonden temperaturen. Uit een in 2019 gepubliceerde studie blijkt dat de klimaatverandering, voornamelijk als gevolg van droger en heter weer in de zomer en de herfst, naar verwachting zal leiden tot een vermindering van het gebied waar olijventeelt mogelijk is in Andalusië, de grootste olieproducerende regio van Spanje, en waarschijnlijk ook in andere olijventeeltgebieden. Het gebrek aan regen en de verwachte droge perioden zullen waterstress veroorzaken voor de olijfboom en tegelijkertijd zullen hogere temperaturen hittestress veroorzaken. Deze "stress" brengt fysiologische schade toe aan de bomen, waardoor de bloei en dus de productie van olijven in gevaar komen.

Olijfbomen worden historisch en mythologisch als onverwoestbaar beschouwd.

Temperatuurstijgingen en onregelmatige seizoensveranderingen tasten echter de sleutelprocessen aan die tot een goed seizoen leiden. De fenologische processen in de olijfboomgaard die het meest door de klimaatverandering worden beïnvloed, zijn de bloei van de olijven, die in het voorjaar plaatsvindt en waarvan het begin zeer gevoelig is voor de temperatuur, en het stadium waarin de vrucht (olijf) zich ontwikkelt en rijpt, dat in het midden en het eind van de zomer plaatsvindt. Uit de tendensen van de laatste jaren blijkt dat de bloei vervroegt en de rijping versnelt, wat tot gevolg heeft dat de bloem afsterft voordat hij tot vrucht kan worden. Bovendien is het aantal olijven per boom gedaald en is de kwaliteit van de olie van deze olijven naar verluidt veranderd. Bovendien neemt het risico van fenologische stress als gevolg van de hoge temperaturen en het gebrek aan water in de zomer toe. Al deze factoren dragen bij tot minder productieve oogsten.

Onderzoekers van de Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) hebben, omdat het moeilijk is betrouwbare voorspellingen te doen over de reactie van olijfboomgaarden op klimaatverandering, een biofysisch model ontwikkeld, OliveCan 2.0 genaamd, dat verschillende van de processen simuleert die zich als gevolg van de effecten van klimaatverandering zouden kunnen voordoen. Het model toont bijvoorbeeld de daling van het bloeipercentage in een scenario met hogere temperaturen of de tendens van vervroeging van de bloeidata in weken of maanden in ditzelfde scenario met hogere temperaturen.

Mogelijke aanpassingen

Op korte termijn is er een verhoogde kans op mislukte oogsten en op lange termijn bestaat het risico in een algemene vermindering van de kwantiteit en de kwaliteit van de opbrengst. Voor beide scenario's bestaan er aanpassingen. Volgens de projectie OliveCan 2.0, waarbij de bloei vroeger in het jaar plaatsvindt bij warmer weer, kunnen de telers zich op korte termijn aanpassen door hun teeltpatronen te wijzigen. Om waterstress te voorkomen, zullen grote investeringen in irrigatie nodig zijn en zullen de tijdstippen waarop die irrigatie plaatsvindt, moeten worden aangepast. Anderzijds zullen er omstandigheden zijn waaraan men zich niet zo gemakkelijk zal kunnen aanpassen. Joan vertelt ons dat "er in 2020 een kleine plaatselijke tornado was [op Mallorca] die 80% van de olieoogst van de grootste producent op het eiland wegvaagde. Ik verloor veel in een paar uur met die tornado. Als deze steeds vaker voorkomen, is er veel risico voor de productie."

Extreme weersomstandigheden zoals deze, nieuwe suboptimale gemiddelde groeitemperaturen, frequentere koude- of hittegolven en ernstige en onverwachte uitbraken van plagen zullen extreme omschakelingen in de olijventeelt noodzakelijk maken. Om deze veranderingen het hoofd te kunnen bieden, zal onderzoek moeten worden gedaan naar de meest veerkrachtige en robuuste olijfvariëteiten, zullen intercroppingtechnieken moeten worden overwogen, waarbij verschillende soorten tegelijk op hetzelfde stuk grond worden geteeld, zal de gezondheid van de bodem in stand moeten worden gehouden om de waterretentie te behouden of te verbeteren, en zal in sommige gevallen het areaal van de olijfboomgaarden zelfs helemaal naar geschiktere gebieden moeten worden overgebracht10 . Men zou kunnen stellen dat, aangezien gebieden in Midden-Europa, Nieuw-Zeeland of Californië gemakkelijk plaats kunnen bieden aan olijfgaarden, het concurrentievermogen van de mediterrane kuststroken zal afnemen, en daarmee ook de leidende status van Spanje in de wereldproductie van olijfolie.

Kostas Morfiris - Unsplash

De werkelijke gevolgen van de bedreiging van de olijfboom

Voordat u zich zorgen gaat maken over de manier waarop u in de toekomst uw salades zult dresseren en uw eten zult bereiden, moet u bedenken dat de gevolgen, althans in het begin, vooral de producenten en de landbouwers zullen treffen. Gezien de complexiteit en omvang van de voedselketen is er een tijdsverschil tussen wat er op het veld gebeurt en wat we in de supermarkt aantreffen.

Dat wil niet zeggen dat we rustig achterover kunnen leunen, want wat de kwetsbaarheid van de olijfboom voor klimaatverandering ons vertelt, is van groot belang. Het toont aan dat in de toekomst zelfs de gewassen waarop we al duizenden jaren vertrouwen en die door de eeuwen heen zoveel veranderingen hebben doorstaan, waarschijnlijk niet gemakkelijk en goedkoop verkrijgbaar zullen zijn. Er zou een periode van agrarische en dus ook sociale verandering en onzekerheid kunnen aanbreken. Joan erkende dat "misschien [de klimaatverandering] een grotere bedreiging kan vormen, maar niet voor de olie, maar voor ons leven. We zullen de mouwen moeten opstropen en moeten werken aan aanpassing en bescherming van landschappen die zo dierbaar zijn als ze zijn verbonden met ons mediterrane verleden en heden.

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op de website van onze partner FoodUnfolded: https://www.foodunfolded.com/article/how-will-a-changing-climate-affect-olive-trees. De auteur is Inés Oort Alonso.

Bronnen:

Bronvermelding