Deze website gebruikt cookies. Ik ga akkoord met de privacy policy
OK
Milieu

“Alles begint met een gezonde, levende bodem”

Landbouw en natuur, het blijft een moeilijke combinatie. Het beslag dat voedselproductie legt op de draagkracht van het milieu is enorm. Verschillende landbouwsystemen zoals biolandbouw proberen die tegenstelling te overbruggen. Regeneratieve landbouw gaat nog een stap verder, en wil voedselproductie zelfs combineren met het herstel van het ecosysteem.

Toon Lambrechts

Journalist - Heeft een sterke interesse in het raakpunt tussen wetenschap en ecologie.

“Kijk”, zegt Sheila Darmos, terwijl ze met haar handen een kuiltje graaft in de losse grond. “Zie je die witte draden? Dat is mycelium, de worteldraden van schimmels, dezelfde als die je in de ondergrond van bossen vindt. Ze vormen een belangrijke indicatie voor de gezondheid van de bodem. Daarmee begint alles.”

We banen ons verder een weg door het hoog opgeschoten gras tussen de fruitbomen van The Southern Lights, Sheila’s boerderij hier in Skala, een dorpje niet ver van Sparta. Net als grote delen van het zuiden van Griekenland is het een rurale regio, gedomineerd door appelsien- en olijfboomgaarden. Maar The Southern Lights, To Notio Selas in het Grieks, heeft meer gemeen met een bos dan met de omliggende plantages. Niet omdat de boerderij verwaarloosd wordt, wel omdat Sheila Darmos vijf jaar geleden het land begon te beheren volgens de principes van regeneratieve landbouw, een filosofie die ernaar streeft om voedsel te produceren en tegelijk het ecosysteem van een plek te herstellen.

Witte schimmeldraden. Foto: Toon Lambrechts

Pionierswerk

De geschiedenis van The Southern Lights reikt ver terug. Sheila’s grootvader kocht het land, toen nog een olijfboomgaard. De oudste olijfbomen van de boerderij, met hun indrukwekkende gewrongen stammen, stonden er toen al enkele honderden jaren. “Later heeft mijn vader appelsienen aangeplant. Op een gegeven moment, nu zo’n 35 jaar geleden, is hij overgestapt naar biologische landbouw. Dat was toen echt pionierswerk.”

Vijf jaar geleden, na het overlijden van haar vader, nam Sheila de boerderij over. Dat was net nadat de appelsienbomen gekapt waren om op de stammen een ruime variëteit aan andere citrusvruchten te enten, zoals limoen, winterappelsienen en citroenen. “Plots kreeg de bomen heel wat zonlicht, en spontaan schoten er overal moerbeien en vijgenbomen op. Ik had net kennis gemaakt met het gedachtegoed van Masanobu Fukuoka, de grondlegger van de regeneratieve landbouw. Het idee dat de plantage een bos vol verschillende fruitsoorten zou worden, sprak me enorm aan. Nu, vijf jaar later, plukken we de vruchten van alles wat toen opgeschoten is.”

“De ironie is dat ik een betere prijs zou krijgen als ik mijn fruit in Duitsland zou verkopen, waar de vraag naar ecologische producten veel groter is dan in Griekenland. Maar uit ethische overwegingen proberen we ons fruit toch lokaal aan de man te brengen.”

Efficiënt zonlichtgebruik

Achter de boerderij ligt de groentetuin die al even wild als het fruitbos oogt. Ook hier groeit een enorme verscheidenheid aan gewassen door elkaar. Sheila, een zelfverklaarde plantenfanaat, kent ze stuk voor stuk bij hun wetenschappelijke naam. “Ik schat dat er momenteel zo’n honderd verschillende soorten fruit groeien. Van sommige soorten hebben we maar een paar exemplaren, die staan hier eerder als experiment. Die veelheid aan soorten maakt niet alleen dat we het hele jaar door fruit kunnen oogsten, het schept ook een enorm hoge biodiversiteit op dat kleine stukje land.”

Met die biodiversiteit zit het wel goed op The Southern Lights. Terwijl we tussen de fruitbomen wandelen, klinkt het gesjilp van krekels, de onvermijdelijke soundtrack van de mediterrane zomer. Tussen het hoge gras krioelt het van de insecten en veelkleurige hagedissen. Een uil schiet weg uit de kruin van een van de olijfbomen.

In de buurt van de boerderij staan de meeste bomen nog relatief netjes op een rij, maar verderop lijkt de plantage steeds sterker op een bos. “Dat is de bedoeling”, aldus Sheila Darmos. “Eigenlijk bootsen we het ecosysteem van een bos na, maar dan met bomen die vruchten en fruit geven. Daarom dat de bomen ook zo dicht op elkaar staan. In een gangbare boomgaard zal je dat nooit zien, maar dat is hoe een bos werkt. Hier vormen vijgen en moerbeien de bovenste laag. Citrusvruchten zijn de middenlaag, die willen een beetje schaduw, maar niet te veel. Daaronder groeien struikachtige gewassen zoals bessen. Het oogt misschien als een rommeltje, maar het is net een erg efficiënt gebruik van zonlicht.”

Appelsienen. Foto: Toon Lambrechts

Circulair systeem

Regeneratieve landbouw valt niet uit te leggen aan de hand van specifieke landbouwmethodes, maar draait rond het idee dat ecologisch herstel en het produceren van voedsel hand in hand kunnen gaan. In de praktijk maakt men gebruik van principes uit onder andere permacultuur en agroforestry. Een centrale figuur is de Japanse boer en filosoof Masanobu Fukuoka die met zijn boek The One-Straw Revolution de principes van natuurlandbouw uitzette.

“De gangbare landbouw is in essentie een systeem van extractie”, legt Sheila uit. “Men haalt organisch materiaal – fruit, groenten, snoeihout en dergelijke meer – weg van het land. Een circulair ecosysteem werkt evenwel niet op die manier. Als men alsmaar neemt van het land, geraakt de bodem uitgeput en moet men al snel op kunstmest terugvallen. Sterk verarmde bodems zijn een groot probleem hier in de regio, het resultaat van een lange geschiedenis van overexploitatie.”

Sinds haar vader 35 jaar geleden met biolandbouw begon, hebben de gronden waarop Sheila vandaag boert geen bestrijdingsmiddelen of kunstmest meer gezien. Maar regeneratieve landbouw gaat heel wat verder dan dat. “Biologische landbouw blijft voor mij te oppervlakkig. Veel bioboerderijen zijn nog altijd monoculturen, met maar een enkel gewas. Zo’n situatie komt in de natuur nooit voor. Regeneratieve landbouw heeft een breder perspectief, een diep begrip dat landbouw in een natuurlijke cyclus opereert.”

“In Griekenland houden boeren de vegetatie kort houden om begrazing mogelijk te maken. Dat is destructief op lange termijn, maar op korte termijn zit daar het geld. Regeneratieve landbouw biedt perspectief wat het herstel van de broze bodems in de regio betreft.”

Kwetsbare bodems

“Bij regeneratieve landbouw staat de bodem centraal”, zo benadrukt Sheila terwijl we verder door het fruitbos wandelen. Ze draait een van de half vergane stukken hout om die omheen de sinaasappelbomen liggen. “Onze aanplanting lijkt misschien rommelig, maar er kruipt meer werk in dan je op het eerste gezicht zou zeggen. We snoeien bijvoorbeeld meer dan gangbaar is, om de vernieuwingscyclus van een natuurlijk bos na te bootsten. Al het houtachtig materiaal laten we wel liggen. Het schept habitats voor kleine dieren, insecten en micro-organismen. Dat organisch materiaal is essentieel. Hoe meer lignine – hout, dus – in de bodem, hoe beter fungi (schimmels, red.) zullen floreren. Die fungi en hun worteldraden helpen bomen dan weer om voedingsstoffen op te nemen.”

Uitgerekend die bodem is een pijnpunt in het zuiden van Griekenland, net zoals elders in de regio rond de Middellandse Zee. Toenemende droogte, erosie, natuurbranden en weinig duurzame lansbouwmethodes eisen hun tol. Veel gronden, zeker in bergachtige regio’s zijn dermate verarmd dat er behalve begrazing door schapen of geiten weinig meer mee te doen is.

“Regeneratieve landbouw biedt perspectief wat het herstel van de broze bodems in de regio betreft”, aldus Sheila Darmos. “In het Parnosgebergte vlakbij heeft er in 2009 een grote bosbrand gewoed. Het bos heeft zich tot op vandaag niet hersteld, terwijl hier de bomen spontaan opschieten. Dat is grotendeels te wijten aan het feit dat boeren de vegetatie constant kort houden om begrazing mogelijk te maken. Op lange termijn is dat erg destructief, maar daar zit het geld, dus die praktijk blijft onverminderd doorgaan.”

“Er kruipt meer werk in de aanplanting dan je op het eerste gezicht zou zeggen." Foto: Toon Lambrechts

Ethische kwestie

Er staat geen hek omheen de boerderij hier in Skala, maar dat hoeft ook niet. Het is overduidelijk waar de grond van The Southern Lights ophoudt. Aan de ene kant hoog opschietend gras en stuiken, aan de andere kant een kale ondergrond. Net als elders in Griekenland is het hier nog altijd de gewoonte om de ondergrond onder olijf- of citrusbomen kaal te houden door ploegen, bestrijdingsmiddelen of het afbranden van vegetatie.

“Tegelijk is erosie een enorm probleem”, vertelt Sheila. “De grond spoelt gewoon weg bij de minste regenval. Ik zie het herstel van de bodem niet enkel als een landbouwtechnisch aspect, maar ook als een ethische kwestie. Generatie na generatie hebben we de bodem uitgeput. Het is onze verantwoordelijkheid om aan herstel te werken. Maar dat besef is nog lang niet doorgedrongen.”

Erg kleine niche

Werken aan ecologisch herstel en tegelijk voedsel produceren is een ding, maar is een dergelijke manier van landbouw ook economisch leefbaar? “Dat is een uitdaging”, erkent Sheila. “Het feit dat we zo veel verschillende soorten fruit hebben maakt dat we geen grote volumes kunnen verkopen. Opkopers hebben geen interesse in een halve ton appelsienen.”

“Dit soort landbouw heeft het moeilijk op de conventionele markt. Gelukkig hebben we enkele geëngageerde klanten die achter onze filosofie staan. Toch botsen ook wij op de excessen van markt. De limoenen die hier in Sparta in de winkel liggen komen uit Brazilië, de citroenen uit Afrika. Terwijl we dat fruit evengoed hier produceren. De ironie is dat ik een betere prijs zou krijgen als ik mijn fruit in Duitsland zou verkopen, waar de vraag naar ecologische producten veel groter is. Maar uit ethische overwegingen proberen we toch ons fruit lokaal aan de man te brengen.”

Regeneratieve landbouw blijft voorlopig een erg kleine niche, maar het aandeel biologische landbouw groeit wel, zij het traag. Tussen bioboeren en conventionele landbouwers woedt de discussie over de vraag hoe een groeiende wereldbevolking te voeden. Een veelgehoord argument is dat biologische landbouw minder productief is, en dus meer land vraagt dan conventionele landbouw. Zo zou biolandbouw indirect meer beslag leggen op de draagkracht van de natuur.

Daar is Sheila Darmos het alvast niet mee eens. “In de hele productiviteitsdiscussie wordt al te makkelijk voorbijgegaan aan het feit dat conventionele landbouw op een enorme input van meststoffen en energie steunt. Die grondstoffen komen van elders en de schade die de extractie ervan toebrengt wordt niet mee in rekening gebracht. Veel elementen, zoals schade aan ecosystemen, zijn ook moeilijk te becijferen binnen ons huidig economisch denkkader. Dat maakt een eerlijke vergelijking haast onmogelijk.”

Sheila Darmos. Foto: Toon Lambrechts

Hoop doen ontkiemen

De omschakeling naar regeneratieve landbouw geleden begint vruchten af te werpen, letterlijk dan. De citrusbomen die vijf jaar geleden werden geënt geven vandaag volop fruit. En dit is slechts een begin, als het van Sheila Darmos afhangt. “Ik zie The Southern Lights in de eerste plaats als een experiment, een plek om te leren. De kennis over regeneratieve landbouw in de regio omheen de Middellandse Zee is erg beperkt, wat van mijn werk echt pionierswerk maakt. Hoe soorten met elkaar interageren, de gelaagdheid van ons fruitbos, het is allemaal nieuw. Ik koester de wens dat de boerderij uitgroeit tot een plek waar ook andere zich door laten inspireren, een plek die laat zien dat een alternatieve manier van boeren mogelijk is, niet enkel in theorie, maar ook in de praktijk. We lijken het dromen wel verleerd en dat hoop ik terug te brengen.”

Ook de intensieve teelt van olijven voor olijfolie heeft een grote impact op de bodem. Toon Lambrechts schreef er dit artikel over. 

Wil jij bijdragen aan de onderzoeksjournalistiek van Eos Tracé? Steun ons vanaf €12 per jaar.
Word lid

Bronvermelding