Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Als de appelbomen bloeien in april-mei, is nachtvorst gevaarlijk. Die kan immers de bloemen beschadigen, waardoor er later minder appels uit kunnen groeien. Sommige boeren beschermen hun bloesems met nachtvorstberegening. Ze sproeien water over hun bomen zodat er een beschermend ijslaagje rond de bloem wordt gevormd en de bloemen zelf dus niet bevriezen. Dat vergt veel water, want voor een blijvende bescherming moet de boer blijven sproeien. Een andere oplossing zijn kanonnen of windmolens die warme lucht blazen. Dat kan de temperatuur in de boomgaard met zo’n 2°C doen stijgen.
De grafiek hiernaast toont de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die in Vlaanderen jaarlijks gebruikt wordt voor appels en peren. De waarden zijn de gewogen gemiddelden voor de periode 2007-2014. Herbiciden dienen voor de bestrijding van onkruid, insecticiden zijn werkzaam tegen insecten en fungiciden behandelen schimmelziektes. Vooral de fungiciden worden veel gebruikt in de appelboomgaard. Schimmels die vaak voorkomen op appels zijn bijvoorbeeld schurft (Venturia inaequalis) en meeldauw (Podosphaera leucotricha).
Pesticidengebruik verschilt van jaar tot jaar. Afhankelijk van onder andere de weersomstandigheden steken plagen al dan niet de kop op. In plaats van een paardenmiddel te gebruiken dat verschillende ziekten en plagen elimineert, zetten fruittelers middelen in die specifiek een bepaalde schimmel of insect bestrijden. Dat beperkt het gebruik van bestrijdingsmiddelen tot de noodzakelijke dosis.
De figuur hiernaast toont de schommelingen in het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de fruitteelt tussen 2007 en 2014.
Het principe van de geïntegreerde gewasbescherming streeft ernaar zo weinig mogelijk bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Dat kan door pesticiden pas aan te brengen wanneer het echt noodzakelijk is en te kiezen voor producten die specifiek de plaag in kwestie aanpakken. Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is hierbij een laatste optie, wanneer biologische bestrijding, fysische bestrijding en niet-synthetische middelen niet helpen.
Biologische bestrijding gebeurt bijvoorbeeld door het stimuleren van nuttige insecten (bijvoorbeeld lieveheersbeestjes, wier larven bladluizen eten).
Een voorbeeld van fysische bestrijding is de vanglamp. Die lokt insecten in de val met uv-licht. Daarnaast zijn er nog andere methoden; telers van appels en peren kunnen de fruitmot bestrijden met de zogenaamde verwarringstechniek. De rupsen van de fruitmot beschadigen het fruit door er gangen doorheen te vreten. De verwarringstechniek voorkomt dat de mot zich voortplant, door de mannetjes te misleiden met geurstoffen van vrouwtjesmotten. Die geurstoffen, of feromonen, worden vrijgegeven door buisjes of koordjes die de boer in de boomgaard ophangt. Het signaal van de feromonen van de echte vrouwtjesmotten valt hierbij in het niet, waardoor de mannetjes niet meer in staat zijn een partner te vinden.
De wetgeving laat steeds minder pesticiden toe. Middelen die lang in het milieu aanwezig blijven, mogen pas aangewend worden als er geen andere alternatieven voorhanden zijn en de behandeling absoluut noodzakelijk is. Het spuiten zelf moet gebeuren volgens een aantal regels: in de juiste periode, de juiste weersomstandigheden (vb. vermijd te veel wind), et cetera. Daardoor vermijdt de boer dat er onnodig bestrijdingsmiddelen in de omgeving terechtkomen.
Spuiten bij de juiste weersomstandigheden voorkomt bijvoorbeeld drift: druppels bestrijdingsmiddel die wegwaaien naar naburige velden. De landbouwer beperkt drift ook door de juiste spuitdop te gebruiken en zo de druppelgrootte aan te passen. Te kleine druppels zorgen voor meer drift, te grote rollen makkelijk van de bladeren af. De drift kan ook verminderd worden door een afscherming rond de boomgaard te plaatsen. Zo reduceert een natuurlijke haag de hoeveelheid drift met 60 procent.
In 2016 onderzocht Test-Aankoop hoeveel pesticiden er aanwezig waren op de appels en peren in de Belgische supermarkten. Die appels waren deels geteeld in België, deels geïmporteerd. Ze analyseerden twintig appels en twintig peren en vonden in totaal 27 pesticidenresidu’s. Zes vruchten bevatten geen sporen van pesticiden. Drie daarvan waren appels, waarvan eentje een bio-exemplaar. Op zes appels zaten resten van minstens vier soorten pesticiden, op een bepaalde appel zaten er zeven. De onderzochte vruchten overschreden de Europees bepaalde maximumlimieten (het Maximum Residue Level, MRL) niet, maar volgens Test-Aankoop kan de optelsom van kleine dagelijkse dosissen en de combinatie van verschillende pesticiden wel gevaarlijk zijn (voor gezondheidseffecten, zie verder).
Op twee stukken fruit in het onderzoek van Test-Aankoop troffen de onderzoekers verboden pesticiden aan. Dat komt niet automatisch door illegaal gebruik, maar kan afkomstig zijn van contaminatie van buitenaf. Sommige middelen die verboden zijn voor appels en peren, zijn nog wel toegestaan op andere gewassen. Daarnaast waren vroeger veel bestrijdingsmiddelen die lang in het milieu aanwezig blijven nog wel toegelaten. Daarvan kunnen nog steeds resten in de bomen, het water of de bodem zitten.
Greenpeace deed in 2015 een soortgelijk onderzoek naar de bestrijdingsmiddelen op 126 appels uit elf Europese landen. Ze vonden resten van pesticiden op 91 appels. De helft van alle appels bevatte minstens twee soorten bestrijdingsmiddelen. Een rapport van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) bevestigt dat resultaat. In dat rapport werden 2.867 appels, uit dertig Europese landen, opgenomen. Daarvan bevatten 1.969 (69 procent) residu’s van bestrijdingsmiddelen. De EFSA meldt resten van twee (17 procent van de appels), drie (13,2 procent), vier (8,2 procent), vijf (5,1 procent) of meer (4,8 procent) pesticiden. Op elf appels werden tien of meerdere soorten pesticiden aangetroffen.
Zowel Test-Aankoop als Greenpeace interpreteren dit resultaat als alarmerend. Ze spreken van een chemische cocktail. Toch kan de aanwezigheid van verschillende soorten pesticiden net wijzen op een positieve evolutie in de landbouw. Vroeger werd eerder gekozen voor een beperkt aantal middelen met een brede aanpak, omdat er niets anders te koop was. Dat werkte niet, want die middelen doodden ook nuttige insecten. Om die nadelige effecten te beperken kiezen boeren vandaag voor een breder scala aan pesticiden, die specifiek de heersende plagen bestrijden.
De biolandbouw gebruikt dus een kleiner aantal niet-synthetische pesticiden, en past het minder frequent toe dan de reguliere landbouw. Dat een bestrijdingsmiddel natuurlijk is, wil niet automatisch zeggen dat het minder giftig is of beter voor het milieu. Zo is het natuurlijke insecticide spinosad ook zeer gevaarlijk voor bijen. Daarom gebruikt de boer het niet tijdens de bloeiperiode.
Vandaag brengt een biologische boerderij gemiddeld 20 procent minder op dan een conventionele, maar meer onderzoek naar nieuwe methoden zou dat verschil kunnen verkleinen.
Studies wijzen uit dat je op biologische percelen meer biodiversiteit aantreft. Er leven grotere aantallen van elke soort en meer verschillende soorten. Daarnaast is het gebruik van uitsluitend organische meststoffen beter voor de bodemkwaliteit dan kunstmest. Daardoor zit er immers meer organisch materiaal in de bodem, waardoor die bijvoorbeeld beter water vasthoudt en voedingsstoffen meer geleidelijk vrijgeeft aan de planten. Een bodem met een betere kwaliteit of gezondheid, blijft langer productief.
Imidacloprid is een insecticide dat tot de groep van de neonicotinoïden behoort. Het wordt ook gebruikt in de Belgische appelboomgaarden, om bladluis te bestrijden, onder de naam Confidor. Naast imidacloprid zijn nog twee neonicotinoïden toegelaten in de Belgische appelteelt: acetamiprid en thiacloprid. Omdat imidacloprid voor bijen veel giftiger is dan de andere twee middelen, behandelt de boer zijn boomgaard pas na de bloei met dat middel.
Maar liefst 40 procent van de bijensoorten wordt met uitsterven bedreigd. Slecht nieuws voor de bij en haar liefhebbers, maar ook de appeltelers zitten met de handen in het haar. Dankzij hun rol als bestuiver zijn bijen immers verantwoordelijk voor ruim 40 procent van de opbrengst van onze meest gegeten vrucht. Hoe zorgen we dat onze appelbomen ook in de toekomst bestoven blijven?
De Aziatische wilde appel is de voorouder van alle Jonagolds en Pink Ladies die vandaag in de fruitafdeling liggen. Hij groeit al duizenden jaren in Kazachstan, Kirgizstan, Tadzjikistan, Oezbekistan en China, maar nu wordt zijn voortbestaan bedreigd. Op de Rode Lijst van de International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) staat de boom in de categorie ‘kwetsbaar’. De bossen die de natuurlijke leefomgeving van de wilde appel vormen, verdwijnen steeds meer.
Daarnaast is er ook kruisbestuiving met de – genetisch weinig diverse – gecultiveerde appel. Daardoor bestaan de Kazachse populaties van wilde appels deels uit mengvormen tussen gecultiveerde (M. domestica) en wilde (M. sieversii) appels. Het aantal mengvormen verschilt per populatie en varieert tussen 8 procent en 95 procent. Doordat de gecultiveerde appel minder genetisch divers is, bedreigt die vermenging de genetische diversiteit van de wilde appels.
Zwitserse onderzoekers vergeleken de milieu-impact van populaire fruit- en groentesoorten (zie onderstaande figuur). Zij concludeerden dat populaire fruitsoorten, zoals bananen, appels en peren een grote impact op het milieu hebben in totaal (figuur a), omdat ze in grote hoeveelheden verkocht worden. Vergeleken de onderzoekers de koolstofafdruk van de verschillende gewassen per kilogram (figuur b), dan bleken de appels in de Zwitserse winkels een lage koolstofafdruk te hebben. Gewassen die per vliegtuig vervoerd (asperges uit Peru bijvoorbeeld) of in serres gekweekt worden (sla), hadden de grootste koolstofafdruk per kilogram.
De onderzoekers van de Zwitserse studie (zie hierboven) raden aan om zoveel mogelijk lokaal en in openlucht geteelde seizoensgroenten en -fruit te eten. Gewassen die lokaal geteeld worden, maar in verwarmde serres, kunnen een grotere impact hebben dan vruchten of groenten die elders geteeld zijn en met de vrachtwagen of per boot komen. De groente- en fruitteelt in warme landen kan dan weer gepaard gaan met veel waterverbruik. Het kan ook beter zijn voor het milieu om lokale producten te eten die een tijd gekoeld bewaard werden, dan producten die van ver geïmporteerd zijn. Wie elke maand de meest milieuvriendelijk keuze wil maken, kan de groente- en fruitkalender van Milieu Centraal raadplegen. Die is gemaakt voor de Nederlandse consument, maar je kan gerust stellen dat de maanden waarin de Nederlandse appels de milieuvriendelijkste optie zijn in Nederland, de Belgische appels dat zijn in België.
Om één kilo appels kilo appels te produceren, is ongeveer 822 liter water nodig. In de berekening wordt ook regenwater meegeteld.
Het stijgende succes van Pink Lady is niet alleen nadelig voor de portemonnee, het is ook slecht voor het milieu. De appel wordt onder meer ingevoerd vanuit Zuid-Afrika, Chili, Australië en Nieuw-Zeeland.
Onderzoekers van de KU Leuven maakten de vergelijking tussen Belgische en Nieuw-Zeelandse appels. Hun conclusie is dat zelfs in de lente en het begin van de zomer, wanneer onze eigen appels bijna een jaar in de koeling liggen, de binnenlandse appels nog steeds 12 tot 20 procent energiezuiniger zijn dan de Nieuw-Zeelandse. Die laatste zijn in die periode net geoogst, maar legden per schip 22.000 kilometer af. Vlak na de Belgische oogst loopt het verschil op tot 65 procent. Ook uit een Duitse studie, die binnenlandse appels vergelijkt met Nieuw-Zeelandse, blijkt dat de Duitse appels beduidend milieuvriendelijker zijn dan de geïmporteerde.
Toch is het niet altijd beter om appels van eigen bodem te eten. In de lente, wanneer de Belgische appels maanden in de koeling gelegen hebben, kan het op sommige plaatsen milieuvriendelijker zijn om geïmporteerde appels te consumeren. Dan hangt het af van de afstand die de appel heeft afgelegd en de transportmethode. Per containerschip is het best voor het milieu, per vliegtuig het slechtst. Vrachtwagen en trein zitten daartussenin. Het dilemma tussen geïmporteerd of lokaal geteeld bestaat voor vele voedingsproducten, waarbij de afgelegde afstand afgewogen moet worden tegen het verbruik door koeling of kweken in verwarmde serres (bijvoorbeeld tomaten).
Volgens een onderzoek door het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM), houdt de helft van de Belgische gezinnen met kinderen rekening met de herkomst van de appels die ze koopt. Ze kiezen bewust voor Belgische appels. Dat percentage is bovendien stijgende.
Tijdens de oogst zijn er vier grote gevaren voor appels: parasieten (schimmels, insecten), het klimaat (hagel, zonnebrand), fysiologische schade (van binnen bruin worden) en vogelschade. De schimmelziekte vruchtrot zorgt jaarlijks voor een verlies van 1 tot 5 procent. Minder goed fruit kan nog terecht in de verwerkende industrie (appelsap, appelmoes, …), het slechtste fruit (rebut) kan tot veevoeder verwerkt worden. In dramatische gevallen leiden slechte weersomstandigheden tot het verlies van de hele oogst. Gelukkig zijn die uitzonderlijk.
Klokhuizen horen thuis bij het GFT-afval. Dat gaat na ophaling naar de composterings- of vergistingsinstallatie.
In de composteringsinstallatie doorloopt het afval de volgende stappen:
1. Het GFT-afval ondergaat een droge voorbehandeling in een aantal machines, waarvan de trommelzeef de voornaamste is. Het goed vergistbare materiaal wordt gescheiden van het houterige materiaal.
2. Het vaste afval wordt in twee zogenaamde pulpers omgezet tot vloeibare pulp. Eerst scheiden de machines twee types storende stoffen af: de zware fractie en de lichte fractie. De zware fractie bestaat uit alles dat bezinkt in het water: steentjes, glas, metalen en dergelijke. De lichte fractie is het materiaal dat op het water drijft: vezels (kunnen niet gepulpt worden), hard plastic van bloempotten, zacht plastic van zakjes en ga zo maar door. De zware fractie wordt extern verwerkt. De lichte wordt geperst, drooggeblazen, afgezeefd en uiteindelijk ook extern verwerkt. De rest van de vloeistof die in de pulpers gevormd wordt, heet pulp.
3. De pulp wordt over een zeef met openingen van 10 mm2 gepompt. Harde deeltjes die kleiner zijn dan 10 mm2 (vb. zand en kleine steentjes) worden afgescheiden in hydroclonen. Die sorteren materiaal op basis van het soortelijk gewicht of dichtheid. Het vaste organisch materiaal dat nu nog over is, wordt gereinigd en ontwaterd. Het is nu klaar om naar de vergistingsreactoren te gaan.
4. Het materiaal wordt vergist in twee reactoren. Verschillende soorten bacteriën zetten het deels om in biogas. Terwijl dit gebeurt, worden de omgevingsfactoren constant gehouden. De temperatuur is steeds 37°C, het materiaal wordt goed gemengd en er mag geen zuurstof bij komen. Het afval blijft minstens twee weken in de reactoren. Nadien wordt het biogas naar de biogasvalorisatie gestuurd.
5. Daar wordt het biogas verbrand in vier biogasmotoren. Die zetten het om in elektriciteit en warmte. De warmte wordt gebruikt bij het opwarmen van de reactoren uit stap 4 en bij de waterzuivering op het bedrijf. De elektriciteit wordt deels gebruikt binnen het bedrijf en deels naar het distributienet geleid, waarop huishoudens en andere bedrijven zijn aangesloten.
6. Bij de vergisting werd naast biogas ook een vloeistof gevormd. Daaraan wordt water onttrokken, zodat vast digestaat ontstaat.
7. Het vaste digestaat wordt gemengd met gehakseld groenafval. Het mengsel wordt luchtig gemaakt en in afgesloten composteerboxen gestort. Via beluchtingskanalen in de grond, blaast er lucht door de hoop. Het materiaal composteert doordat bacteriën het afbreken in aanwezigheid van zuurstof. Hierbij komt warmte vrij; de hoop warmt op tot meer dan 70°C. Ziektekiemen en onkruidzaden worden zo vernietigd.
8. De compost rijpt en stabiliseert gedurende een aantal weken, waarbij het regelmatig omgeschept wordt. Daarna wordt het nog eens gefilterd en is het klaar voor verkoop aan groendiensten, particulieren en land- en tuinbouwers.
De Russische boycot van Europees fruit speelt ons parten. Tel daarbij ook nog de enorme hoeveelheid vruchten die niet los verkocht mogen worden omdat het niet mooi genoeg oogt, en je snapt meteen hoe het komt dat we met een flinke berg appels en peren zitten waar we van af moeten. Van Rusland naar India, van sap tot stroop: alle mogelijkheden op een rijtje.
Volgens een studie van de UGent kunnen stofjes uit de schil van appels ons helpen om vlees langer houdbaar te maken. Het gaat om antioxidanten die het bederf van de eiwitten in het vlees kunnen tegengaan.
