Tot voor kort was de overgrote meerderheid van de maatregelen om de klimaatopwarming af te remmen gericht op energieproductie en transport. Aangezien de voedselproductie en -consumptie verantwoordelijk zijn voor ongeveer ongeveer twintig procent van de uitstoot van broeikasgassen, vinden wetenschappers dat onze voeding meer aandacht verdient. Zo zou een koolstofbelasting op voedsel de enorme milieukost helpen drukken. Wat kunnen we leren van de koolstofbelastingen die voorgesteld worden in Groot-Brittanië?
De meeste voedselgerelateerde broeikasgasemissies zijn niet het gevolg van het gebruik van fossiele brandstoffen, maar van biologische activiteit. Zo produceren herkauwers zoals koeien en schapen methaangas tijdens de vertering, komt er lachgas vrij tijdens het bemesten van de bodem en gaat er CO2-uitstoot gepaard met de omzetting van natuur naar landbouwgrond. Hoewel koolstofbelastingen en/of de handel in emissierechten (ETS) al zijn ingevoerd in meer dan 40 landen (waaronder alle EU-landen), vertegenwoordigen die slechts een klein deeltje van alle uitstoot die gepaard gaat met de productie en consumptie van voeding. Tot nu toe heeft nog geen enkel land een specifieke koolstofbelasting.
Daarom roept in Groot-Brittanie de UK Health Alliance on Climate Change op tot de implementatie van een zogenaamde 'koolstoftax'. Dat is een heffing die aan voedselproducenten wordt opgelegd op basis van de CO2-voetafdruk van hun producten. De UK Health Alliance on Climate Change is een coalitie van 21 gezondheidsorganisaties, waaronder Medical and Nursing Royal Colleges, Faculties of Health, het British Medical Journal en de Lancet. Hun directeur, Nicky Philpott, verklaart: "Het wordt nu algemeen erkend dat het onmogelijk is om de mondiale temperatuur op een veilig niveau te houden, tenzij we de manier waarop de wereld voedsel produceert en consumeert grondig veranderen. Die processen zijn immers verantwoordelijk voor meer dan een kwart van de totale wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.”
De geschiedenis leert dat fiscale prikkels vaak zeer effectief zijn als stimulans voor veranderingen, zelfs als andere maatregelen falen. In Groot-Brittannië leidde de suikertaks in 2018 ertoe dat meer dan de helft van de frisdrankproducenten hun producten aanpasten. Sinds hun recepten minder suiker bevatten, consumeren de Britten zo'n dertig procent minder suiker uit frisdrank. Andere voorbeelden zijn de minimumprijs per eenheid alcohol in Schotland en de heffing op plastic zakken die in het Verenigd Koninkrijk. Die laatste leidde tot een daling van 86 procent in het gebruik van niet-herbruikbare plastic zakjes.
Studies met computermodellen wijzen uit dat dit beleid ook aanslaat in andere landen. Een studie in Zweden nam de uitstoot van zeven verschillende dierlijke producten (rund, varken, kip en vier voedingsmiddelen op basis van zuivel) onder de loep. De wetenschappers voerden een hypothetische belasting in op basis van de milieukosten van ieder product en berekenden dat ze de emissies zo met twaalf procent konden terugdringen.
Hoe de belasting precies zou worden berekend en hoe producten zouden worden gecategoriseerd, is momenteel onduidelijk. De belasting baseren op de gemiddelde ecologische voetafdruk van een product, is een van de eenvoudigste manieren. Bij die regeling zou er geen rekening gehouden worden met de nuances en verschillen tussen verschillende productsoorten of productiesystemen, maar bijvoorbeeld alle zuivelproducten aan hetzelfde belastingniveau onderwerpen.
Werken met belastingschijven is een andere optie. Daarbij worden alle voedingsmiddelen die gelden als 'grote uitstoter' gelijk belast. ‘Matige uitstoters’ krijgen een lagere taks opgelegd, en ‘lage uitstoters’ blijven gevrijwaard.
De milieu-impact van voedsel is een zeer complexe materie. De toeleveringsketen kent meestal een groot aantal stappen, en de hoeveelheid uitstoot kan aanzienlijk variëren. Een enkele belasting op alle producten van één type - onafhankelijk van de individuele productiesystemen - kan daardoor onnauwkeurig zijn en milieuvriendelijke toeleveringsketens benadelen.
In overeenstemming met deze complexiteit, stelt de UK Health Alliance on Climate Change de meest ingewikkelde - maar wellicht de eerlijkste - optie voor. Daarbij worden alle voedselproducenten onderworpen aan een belasting die in verhouding is met zijn eigen individuele voetafdruk. Dit systeem zou elk aspect van de productie, verwerking, verpakking en transport in aanmerking nemen en laten bijdragen aan de uiteindelijke heffing op dat specifieke voedingsmiddel.
De overheid moet voorkomen dat personen met een lager inkomen onevenredig hard getroffen worden.
De UK Health Alliance on Climate Change stelt voor om de heffing in eerste instantie aan de producent op te leggen, maar erkent dat veel producenten er wellicht voor kiezen om de gestegen kosten (gedeeltelijk) te compenseren via een prijsverhoging. Dit doorsijpelingseffect kan een belangrijke rol spelen in de mate waarin de belasting verandering teweegbrengt.
Hoewel het belasten van boeren en producenten een stimulans is voor veranderingen op productieniveau, wijst historisch bewijs erop dat financiële prikkels op consumentenniveau zeer effectief zijn om gedragsverandering te sturen. Ze stimuleren de consument om, zij het aanvankelijk met tegenzin, milieuvriendelijker voedingskeuzes te maken. Ondanks het positieve effect van zo’n heffing moet de overheid ook rekening houden met het risico dat personen met een lager inkomen er onevenredig hard door getroffen worden.
Aan de andere kant van de medaille is het belangrijk om na te gaan waar de inkomsten van de belasting naartoe gaan en hoe ze kunnen worden gebruikt om boeren positief te stimuleren, verandering te belonen. Dit kan de vorm aannemen van overheidssubsidies voor klimaatvriendelijke acties, zoals het planten van bomen. Ook kan het geld aangewend worden om bestaande programma's te versnellen, zoals het Britse ‘Environmental Land Management scheme’, waarbij boeren financieel worden beloond voor acties die bijdragen tot schone lucht, schoon water en de bescherming van wilde dieren.
De oproep voor een CO2-belasting komt als de allerlaatste van een reeks aanbevelingen uit het meest recente rapport van de UK Health Alliance on Climate Change. De aanbevelingen omvatten meer openbare informatie en advies, verplichte milieu-etikettering en het afschaffen van twee-voor-de-prijs-van-één-promoties als middel om huishoudelijk afval te verminderen. Ook wil de Alliantie de koopkracht van de staat gebruiken om de markt te transformeren, het eetgedrag te veranderen en het aanbod van duurzaam voedsel te vergroten, bijvoorbeeld via scholen of de gezondheidszorg. De CO2-heffing zou fungeren als een laatste optie, die alleen wordt ingevoerd als de voedingsindustrie de andere aanbevelingen niet aanneemt tegen 2025.
Dit artikel verscheen eerder in het Engels op de webiste van onze partner FoodUnfolded: https://www.foodunfolded.com/a.... De auteur is Lottie Bingham.