Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Thee is, op water na, veruit de populairste drank ter wereld. Niet verwonderlijk dus, dat heel wat culturen hun eigen methoden ontwikkelden om thee te zetten. Ik neem een kijkje bij drie volkeren die geen genoegen nemen met een simpel theezakje en wat heet water: de Chinezen, de Japanners en de Britten.
Mevrouw Shun leegt het minuscule, aardewerken theepotje in de bokaal met afvalwater. “Eerst warm je de theepot op met heet water. Dan voeg je de blaadjes toe en bevochtig je ze. Pas daarna begint het theezetten.” Voor mij staat een langwerpig en een rond kopje, allebei van kleuterformaat. Het mag er dan uitzien als twee volwassenen die met het kinderservies spelen, maar hier is een heuse Chinese theeceremonie aan de gang
Mijn gastvrouw wijst op een soort melkkan. “Die dient om de thee eerlijk te mengen, zodat iedereen thee krijgt die even sterk is.” Ze vult het langwerpige kopje en plaatst het ronde er ondersteboven op. Dan draait ze beide om. De thee borrelt op in het ronde kopje. Ze heft het lege kopje naar haar neus. “Hmm, ruik het aroma van de thee. Nee, nog niet drinken! Eerst drinkt de gastvrouw. De gast drinkt pas als de gastvrouw de toestemming geeft. En je moet het leegdrinken in minstens drie nippen.” Ik gehoorzaam braaf.
Buiten spoelt de moessonregen de theevelden schoon. De Maleisische theevelden, niet de Chinese. “In Maleisië wonen veel Chinese migranten. Hier in Tanah Rata valt er ’s avonds niets te beleven, dus komen we samen voor de theeceremonie”, vertelt Shun. Tijdens de theeceremonie drink je slechts kleine hoeveelheden thee, maar de kwaliteit is subliem. Mijn gastvrouw schotelt me oolong en lokaal geteelde groene thee voor. “Krijg je in een Chinees huishouden een grote mok met thee, dan ben je slechts een doorsnee gast. Een vip krijgt een klein kopje, gezet met de beste blaadjes.”
China is het land waar de theecultuur het verst teruggaat. De theeceremonie is ongeveer 1300 jaar oud, maar thee werd meer dan 2100 jaar geleden al gebruikt, voornamelijk als medicijn en groente. Later groeide thee uit tot de nationale drank, onder invloed van het Taoïsme en het Boeddhisme. Voor Boeddhisten is alcohol uit den boze, omdat het de geest vertroebelt. Thee vormt een waardig alternatief en vele kloosters kweekten vroeger hun eigen thee – vaak zeldzame en dure blaadjes.
Thee hangt sterk samen met de Chinese identiteit. Dat geldt ook vandaag, ondanks de immense populariteit van koffie. Getuige daarvan is de tegenstand die Starbucks ondervond toen de keten in 2007 een vestiging wou openen in de Verboden Stad in Beijing. “De Verboden Stad staat symbool voor ons cultureel erfgoed. Starbucks symboliseert de cultuur van de westerse lagere middenklasse. China moet de wereld omarmen, maar we moeten ook onze culturele identiteit behouden. Er is een subtiele grens tussen globalisatie en contaminatie”, verklaarde Chinees nieuwsanker Rui Chenggang destijds. Starbucks sloot haar vestiging in de Verboden Stad, om tot op heden geen nieuwe te openen.
Niemand demonstreert de link tussen China en thee zo goed als president Xi Jinping, die diplomatieke gesprekken met onder meer de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un graag wegspoelt met een slok thee. Bij zijn bezoek aan Brugge in 2014, gebruikte hij bier en thee als metaforen voor de verschillen tussen de Europese en de Chinese manier van leven: “Voor mij staan de bescheiden theedrinker en de passionele bierliefhebber voor twee verschillende manieren om in het leven te staan en naar de wereld te kijken. Ik vind dat beide voldoening schenken."
China gaf haar liefde voor thee door aan overzeese buur Japan, waar de theeceremonie uitgroeide tot een fascinerend ritueel. Voor meesten onder ons is Japan plus thee gelijk aan matcha! Matcha betekent letterlijk fijne poederthee. Het gifgroene poeder is al eeuwen bekend in China en Japan, maar in 2016 waaide de hype over naar ons.
De doorgewinterde foodie zet niet alleen thee met het gifgroene poeder, maar draait het ook in taarten, smoothies, ijs en zelfs hummus. In Japan begon de trend in het klooster, toen omstreeks 1190 een Japanse monnik de Chinese matcha en de theeceremonie in zijn vaderland introduceerde. Daar dronken de monniken de thee in de eerste plaats om wakker te blijven tijdens lange meditaties. Hoewel de Chinezen tijdens hun theeceremonie vandaag onvermalen theeblaadjes gebruiken, bleven de Japanners de matcha trouw.
"De Japanse theeceremonie of chado bestaat uit het mindful, ritueel bereiden van de thee. Elk voorwerp heeft zijn vaste plek in de theekamer en alles gebeurt met voorgeschreven en ingestudeerde bewegingen, van de deur opendoen tot achteraf de kamer opruimen"
De Japanse theeceremonie of chado bestaat uit het mindful, ritueel bereiden van de thee. Elk voorwerp heeft zijn vaste plek in de theekamer en alles gebeurt met voorgeschreven en ingestudeerde bewegingen, van de deur opendoen tot achteraf de kamer opruimen. Een speciaal lepeltje dient om de exacte hoeveelheid matcha af te meten. Die wordt vervolgens met het water vermengd en met een chasen, een soort minikloppertje van bamboe, opgeklopt tot het oppervlak schuimt. Intussen eet de gast iets dat de smaak van de thee later optimaal doet uitkomen. De hele ceremonie kan tot paar uur duren.
“Als vrienden langskomen, serveren Japanners sencha, groene thee van losse blaadjes. Niemand verwacht matcha bij een doordeweeks bezoek. Matcha wordt af en toe gedronken bij informele gelegenheden, maar de meeste deelnemers van de theeceremonie verkiezen de formele manier.” Aan het woord is Jennifer Anderson, antropologe aan de Universiteit van San José en expert in de Japanse theecultuur. Haar kennis is niet louter academisch; wekelijks leert ze studenten de kunsten van de theeceremonie aan. “De meeste beoefenaars volgen wekelijks les. Daarnaast is er ook een religieus aspect – de meest hoogstaande vorm van de Japanse chado is opgedragen aan Boeddha of God. Hoewel de Chinese theeceremonie ontstond in tempels, staat ze vandaag meestal los van religie."
"George Orwells idee van thee was de typisch Britse versie: zwarte thee met een scheutje melk. Het geheim voor het perfect kopje thee pende hij neer in zijn essay A nice cup of tea"
In Europa associëren we thee meestal met de Britse cultuur. Theezetten is voor de Britten beduidend minder complex dan voor de deelnemers van de chado. Geen nood aan poeder afwegen of thee opkloppen: een simpel theezakje volstaat. Toch zaait het verdeeldheid. “Thee is een hoeksteen van de beschaving, zowel in Groot-Brittannië en Ierland als in Australië en Nieuw-Zeeland. De beste bereidingsmethode is het onderwerp van hevige discussies”, schreef Engels schrijver George Orwell ergens tussen Animal farm en Nineteen Eighty-Four in. Zijn idee van thee is de typisch Britse versie: zwarte thee met een scheutje melk. Het geheim voor het perfect kopje thee pende hij neer in zijn essay A nice cup of tea.
“De thee hoor je vóór de melk in te schenken”, meent Orwell. “Dat is het meest controversiële punt in de bereiding. In elke Britse familie bestaan er twee kampen. Het melk-eerst kamp heeft enkele sterke argumenten, maar ik vind mijn eigen argument onweerlegbaar. Door de melk laatst in te schenken, kan ik de hoeveelheid melk perfect aanpassen.” Vandaag, tachtig jaar later, leeft de discussie nog steeds. Mijn Ierse vriend beaamt dat: “Mensen die de melk het laatst toevoegen zijn verschrikkelijk. Ik voeg de melk altijd eerst toe, als ik een theepot gebruik. Maar met een theezakje in de mok móét de melk er wel als laatste in. Melk op het theezakje gieten is pas echt afgrijselijk."
Toch is de voorkeur voor Milk In First (M.I.F.) versus Tea In First (T.I.F.) niet louter een kwestie van persoonlijke smaak. In Engeland vindt ze haar oorsprong in het klassensysteem. Sta je hoog op de sociale ladder, dan gaat de melk er laatst in. Wie in de lagere regionen bungelt, giet de thee bovenop de melk. Ook vandaag nog schenkt de koninklijke butler eerst de thee en dan de melk in het kopje van Hare Majesteit. T.I.F., dicteert de etiquette.
De redenering daarachter gaat als volgt. In het pre-IKEA tijdperk, was het porselein van mensen uit de lagere klassen brozer dan dat van de rijken. Daardoor verdroeg hun servies de hitte-schok van het kokende water slecht. Door de melk eerst in te schenken, warmde het kopje langzamer op, waardoor het minder snel brak. Brits historicus Markman Ellis zegt dat sommigen zelfs beweren het verschil te kunnen proeven. “Maar het debat is volledig cultureel. Die regels gelden alleen voor wanneer je een theepot gebruikt en nu 98 procent van de kopjes thee in Groot-Brittannië gezet worden met een theezakje, slaat de discussie nergens meer op. In andere woorden: het maakt niet uit, behalve voor de enkelingen die er een zaak van wereldbelang van maken.”
Volgens Brits antropologe Kate Fox stopt de klassenstrijd niet bij M.I.F. en T.I.F. In haar boek Watching the English, The hidden rules of English behaviour schrijft ze dat de Britten hun thee steeds zwakker brouwen naarmate hun sociale rang stijgt. “Suiker is meestal uit den boze. Eén schepje is verdacht, meer dan dat en je bombardeert jezelf tot lagere-middenklasser. Meer dan twee schepjes associeert men met de arbeidersklasse.” Het is vooral zaak om zo ver mogelijk weg te blijven van wat bekend staat als builder’s tea, bouwvakkersthee. Dat is sterk gebrouwen thee waar het zakje tijdens het drinken in blijft weken, vaak met gulle porties melk en suiker.
“Wanneer de Engelsen zich ongemakkelijk voelen in een sociale situatie – en dat is haast voortdurend het geval – zetten ze thee. Want er is niets dat een goeie kop thee niet kan oplossen”
Naast een gedateerd middeltje om de klassen te onderscheiden, heeft theezetten volgens Fox nog een andere functie: die van overspronggedrag. Dat is een term die in de psychologie en de biologie gebruikt wordt wanneer een mens of dier twee tegenstrijdige dingen wil doen. Daaruit ontstaat een innerlijk conflict, waardoor de persoon of het dier in kwestie voor een derde, ongerelateerd gedrag kiest. Zo beginnen honden zich soms willekeurig te wassen, terwijl sommige mensen aan hun hoofd krabben uit onzekerheid. “Of ze gaan theezetten”, aldus Fox. “Wanneer de Engelsen zich ongemakkelijk voelen in een sociale situatie – en dat is haast voortdurend het geval – zetten ze thee.”
Met een pot thee binnen handbereik is er steeds verlichting voor eender welke vorm van ongemak. Er is immers één heilig dogma waar alle Britten in geloven: ‘There’s nothing a nice cup of tea can’t fix’. Thee troost je wanneer je ketchup morst op je nieuwe broek, maar helpt ook tijdens de bizarre Brexit-onderhandelingen. Meningsverschillen smelten weg bij een goede kop thee, op z’n oer-Engels vergezeld door scones met aardbeienconfituur en opgeklopte room. Al rest natuurlijk de vraag: hoor je op een scone eerst de room te smeren, of eerst de confituur?
Chai betekent namelijk al thee. De trendy drank die wij chai latte doopten, komt oorspronkelijk uit India. Daar staat ze bekend als kruidenthee of masala chai die niet verkocht wordt in koffiebars met fietsen aan de muur, maar gewoon op straat. India telt duizenden theeverkopers of chai wallahs. Masala is een vage omschrijving van de specerijen die de Indische chai wallahs in de – heel sterk gebrouwen – zwarte thee draaien.
Meestal gebruiken ze kaneel, verse gember, groene kardemom, steranijs, venkelzaad, peperbolletjes en kruidnagel, maar er zijn veel regionale verschillen. In Bhopal voegen de chai wallahs een snufje zout toe en in Kasmir doen ze er amandelen en soms saffraan bij.
Barista’s in westerse koffietenten maken de chai latte vaak op basis van een siroop, maar de Indische chai wallahs maken the real stuff door het mengsel van water, melk en thee samen te koken met de kruiden en veel suiker. Bouwvakkersthee met een twist.
Alle theevarianten zijn afkomstig van dezelfde plantensoort (Camellia sinensis). Het verschil zit hem in de verwerking. Groene thee en matcha ondergingen geen oxidatie, terwijl oolong deels en zwarte thee volledig geoxideerd is. In matcha zitten alleen de allerjongste blaadjes van theeplanten die een paar weken in de schaduw groeiden. In het donker kan de plant niet meer aan fotosynthese doen en maakt hij, in een wanhopige poging om toch een zonnestraal op te vangen, extra chlorofyl of bladgroen aan. Dat bepaalt de typische matchasmaak. Vervolgens worden de blaadjes geplukt, gestoomd, gedroogd en verpulverd tot matcha.
De wetenschap bevestigt nu wat de mediterende monniken allang weten: matcha verscherpt je aandacht en helpt je om afleidingen te weerstaan. Doordat je bij matcha het hele blad opdrinkt, is de concentratie aan cafeïne immers beduidend hoger dan bij groene thee.
