Dit doen supermarkten met onze taille

Wereldwijd hebben we een enorme toename van het aantal supermarkten en buurtwinkels vastgesteld. We hebben ook ontdekt dat mensen meer geld uitgeven in deze winkels en op hun online platforms. Dat gaat ten koste van onze gezondheid. Mensen in landen met de meeste supermarktketens per persoon kopen meer ongezond voedsel en hebben een grotere kans op obesitas.

Dit is waarom we zo bezorgd zijn over deze ramp voor de volksgezondheid.

De opkomst van supermarktketens

In ons onderzoek analyseerden we gegevens uit een zakelijke database over de voedingsmiddelenindustrie om te begrijpen hoe de detailhandel in voedingsmiddelen wereldwijd in de loop der tijd is veranderd. We keken naar het soort winkels, hoeveel mensen er uitgeven en hoeveel ongezond verwerkt voedsel er wordt verkocht. We hebben deze trends gekoppeld aan veranderingen in obesitaspercentages met behulp van gegevens van een groot wereldwijd initiatief.

We ontdekten dat de dichtheid van kruidenierswinkels (aantal winkels per 10.000 mensen) wereldwijd met 23,6% is toegenomen in 15 jaar (van 2009 tot 2023). Zoals je zou verwachten vonden we meer van deze winkels per persoon in landen met hoge inkomens. Het zijn echter de lage- en middeninkomenslanden waar hun aantal het snelst toeneemt.

Snelle verstedelijking, stijgende inkomens en de vraag van klanten betekenen dat grote detailhandelsbedrijven deze landen zien als nieuwe potentiële markten. De dichtheid van kruidenierswinkels is in Myanmar bijvoorbeeld met ongeveer 21% per jaar toegenomen, in Vietnam met ongeveer 18% per jaar en met ongeveer 12% per jaar in Cambodja.

We winkelen ook online

De gegevens in ons onderzoek hebben ook betrekking op de opkomst van online winkelen. De wereldwijde uitgaven aan online boodschappen waren bijvoorbeeld 325% hoger in 2023 dan in 2014. Van de 27 landen die we bekeken voor online gaven de inwoners in de Verenigde Arabische Emiraten en de Verenigde Staten het meeste uit. In 2023 gaf de gemiddelde persoon in de Verenigde Arabische Emiraten ongeveer US$617 uit, 570% meer dan in 2014. In de VS gaf de gemiddelde persoon in 2023 387 US$ in 2023. Dat is ongeveer 125% meer dan in 2014.

Het lijkt erop dat velen van ons online zijn gaan winkelen tijdens de eerste dagen van de COVID-pandemie, een gewoonte die lijkt te zijn blijven hangen.

Meer winkelketens, meer junkfood, meer obesitas

De opkomst van supermarktketens, inclusief hun online platforms, verandert ook wat we eten. In de 15 jaar van ons onderzoek is de verkoop van ongezond junkfood met 10,9% toegenomen. In Zuid-Azië is de toename bijzonder snel gegaan. Mensen in Pakistan hebben elk jaar 5% meer ongezond verwerkt voedsel gekocht bij supermarktketens in de afgelopen 15 jaar. In India is het 4% meer en in Bangladesh 3% meer.

In 15 jaar tijd toonde ons onderzoek ook het percentage mensen met obesitas in alle landen steeg van 18,2% naar 23,7%. Het waren de landen met de grootste toename van supermarktketens waar we de sterkste toename in obesitas zagen. Laos is een goed voorbeeld. Het aantal kruidenierswinkels per persoon in het land is sinds 2009 elk jaar met 15% gestegen, terwijl het percentage mensen met obesitas tussen 2009 en 2023 is verdubbeld.

In bijna alle landen neemt obesitas toe. In Australië hebben overgewicht en obesitas bijvoorbeeld onlangs tabak officieel ingehaald als de grootste last voor onze gezondheid.

Waarom denken we dat supermarkten hier schuld aan hebben?

Supermarkten en hypermarkten verkopen gezond voedsel, zoals groenten en fruit. Toch zijn er goede redenen om te denken dat onze detailhandel omgeving wel eens de schuld zou kunnen zijn van de toename van obesitas.

- Sterk bewerkt voedsel

Kruidenierszaken verkopen meestal een enorm aanbod van sterk bewerkte verpakte voedingsmiddelen met veel suiker, vet en zout die schadelijk kunnen zijn voor onze gezondheid. Een onderzoek naar het eten en drinken dat verkrijgbaar is in supermarkten in twaalf landen toonde aan dat de meerderheid als ongezond wordt geclassificeerd. Gezien onze bevindingen van de snelle toename van supermarktketens in lage- en middeninkomenslanden, was het in dit onderzoek alarmerend dat de minst gezonde producten meestal te vinden waren in supermarkten uit landen als India, China en Chili.

- Zware promotie

Supermarkten promoten ongezond voedsel vaak op een agressieve manier. Dit gebeurt onder andere door prijskortingen, reclame in circulaires, op tv en sociale media en door opvallende displays bij kassa's en aan de uiteinden van gangpaden. Studies hebben aangetoond dat dit waar is in België, Ierland en nog twaalf andere landen.

Online zien we dat ongezonde voeding vaker wordt gepromoot (met kortingen en prominenter getoond) dan gezonde opties. Bijvoorbeeld, gemiddeld minstens een derde van de producten die prominent worden getoond op de websites van Australische supermarktwebsites ongezond.

- Meer koopkracht

Vergeleken met kleine onafhankelijke kruideniers hebben grote supermarktketens wereldwijd een veel grotere invloed op beslissingen rond productassortiment en prijs. Hierdoor kunnen ze de toeleveringsketens controleren, vaak in samenwerking met nationale en multinationale voedingsmiddelenfabrikanten van ultrabewerkte, ongezonde verpakte voedingsmiddelen.

Wat kunnen we eraan doen?

Er zijn veel sociale, politieke, culturele en economische factoren die bijdragen aan de wereldwijde toename van obesitas. Veel van deze factoren hebben te maken met de prijs, beschikbaarheid en promotie van voedsel in de detailhandel en de manier waarop de detailhandel is gestructureerd. Daarom denken we dat het tijd is voor regeringen en en winkeliers om veranderingen door te voeren in waar en hoe we eten kopen.

Sommige landen beginnen al actie te ondernemen. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, verbiedt overheidswetgeving nu het plaatsen van ongezond op prominente plaatsen zoals de kassa en aan het eind van de gangpaden of in de buurt van de kassa. Vanaf oktober dit jaar worden er verdere beperkingen op prijspromotie van ongezonde voedingsmiddelen (zoals “koop er een, krijg er een gratis”) van kracht.

Er is ook genoeg dat winkeliers kunnen doen. In Noorwegen lanceerde een grote supermarktketen enkele jaren geleden een uitgebreide campagne voor gezond eten, onder andere door het vergroten en prominenter uitstallen van gezond van gezonde voeding en door kortingen aan te bieden op groenten en fruit. Dit leidde tot een stijging van 42% in de verkoop van groenten en een stijging van 25% in de verkoop van fruit van 2012 tot 2020.

De meeste supermarktketens doen echter nog steeds niet genoeg om prioriteit te geven aan de gezondheid en voeding van hun klanten. In de VS zien we dit vooral bij supermarkten die zich richten op mensen met een laag inkomen. En in het VK, hoewel sommige supermarktketens veelbelovende vooruitgang hebben geboekt, hebben alle beoordeelde supermarkten nog veel ruimte voor verbetering.

Het is nu meer dan ooit tijd om een gezondere voedselomgevingen te creëren die voedzame diëten ondersteunen en helpen de stijgende van obesitas.

Dit artikel is een vertaling van The Conversation. De auteurs zijn Tailane Scapin en Adrian Cameron (beiden Deakin University).